Eigenbeweging

De eigenbeweging van een ster is de verplaatsing van die ster aan de hemel, ten opzichte van de achtergrondsterren. Deze eigenbeweging wordt veroorzaakt doordat de ster en de zon ten opzichte van elkaar bewegen. De eigenbeweging is het grootst als de ster dichtbij staat en een grote werkelijke snelheid ten opzichte van de zon heeft. De eigenbeweging van een ster wordt gewoonlijk aangegeven door de letter μ in boogseconden of milliboogseconden (mas) per jaar in rechte klimming en declinatie.

eigenbeweging van de Ster van Barnard

De grootste eigenbeweging van alle sterren heeft de Ster van Barnard (10,36 boogseconden per jaar).

Als de afstand van de ster bekend is, kan de eigenbeweging omgerekend worden in de tangentiële snelheid. Deze kan gecombineerd worden met de radiële snelheid om de snelheid van de ster in de ruimte te berekenen.

De schijnbare jaarlijkse beweging van een ster die veroorzaakt wordt doordat de aarde in een baan om de zon beweegt, is de parallax en telt niet als eigenbeweging. Een stilstaande nabije ster heeft wel parallax, maar geen eigenbeweging. Een bewegende nabije ster, zoals de Ster van Barnard, lijkt door de combinatie van eigenbeweging en parallax een golvende baan te beschrijven.

Ontdekking

De eigenbeweging van sterren is ontdekt in 1718 door Edmond Halley. Hij vergeleek de posities aan de hemel van Aldebaran, Sirius, en Arcturus met de positie van deze sterren in de catalogus van Claudius Ptolemaeus (die waargenomen waren door onder andere Hipparchus) en vond verschillen van meer dan een halve graad die alleen verklaard konden worden doordat sterren bewegen.^[1][2]

In de twintigste eeuw werden eigenbewegingen vooral bepaald met behulp van fotografische platen die met intervallen van tientallen jaren werden verkregen met dezelfde telescoop. Dit resulteerde na vergelijking van de platen in een blinkcomparator in verschillende stercatalogie met sterren met grote eigenbeweging zoals die van Willem Jacob Luyten. Later konden eigenbewegingen veel nauwkeuriger worden bepaald met behulp van satellieten zoals Hipparcos en Gaia.

Sterren met grote eigenbeweging

De volgende tabel geeft een lijst met sterren met de grootste eigenbeweging volgens SIMBAD. De meeste van de resultaten zijn verkregen met GAIA.

#	Ster	Eigenbeweging (mas/jr)		Radiële snelheid (km/s)	Parallax (mas)
		in Rk	in Dec
1	Ster van Barnard	-801,551	10362,394	-110,11	546,9759
2	Ster van Kapteyn	6491,223	-5708,614	245,23	254,1986
3	Groombridge 1830	4002,655	-5817,800	-98,01	109,0296
4	Lacaille 9352	6765,995	1330,285	8,82	304,1354
5	Gliese 1	5633,438	-2334,721	25,53	230,0970
6	61 Cygni A	4164,209	3249,614	-65,82	285,9949
7	61 Cygni B	4105,976	3155,942	-64,25	286,0054
8	Lalande 21185	-580,057	-4776,589	-84,64	392,7529
9	Epsilon Indi	3966,661	-2536,192	-40,04	274,8431