Geschiedenis van Zwitserland

Dit artikel beschrijft de geschiedenis van Zwitserland.

Geschiedenis van Zwitserland

Algemeen overzicht per periode

tot 200 v.C. 200 v.C.-400 400-1291 1291-1332 1231-1481 1481-1798 1798-1803 1803-1815 1815-1848 1848-1914 1914-2000 sinds 2000

Vroege geschiedenis Prehistorie (tot 200 v.C.) Romeinse tijd (200 v.C.–400 n.C.) Helvetii · Cisalpina · Germania Superior · Poeninae · Raetia Allemannië · Bourgondië (400–900) Zwaben · Arelat (900–1300) Oude Eedgenootschap Oude Eedgenootschap Confederatie van de III kantons (1291–1332) Stichtingsmythes van Zwitserland · Bondsbrief van 1291 · Bondsbrief van 1315 Confederatie van de VIII kantons (1332–1481) Confederatie van de XIII kantons (1481–1798) Franse periode en restauratie Helvetische Republiek (1798–1803) Mediationsakte (1803-1813) Restoratie en Regeneratie · Sonderbundsoorlog (1814–1848) Bondsstaat Zwitserse Bondsstaat (sinds 1848) Neutraliteit van Zwitserland Zwitserland tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914–1918) Zwitserland tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939–1945)

Portaal   Geschiedenis Portaal   Zwitserland

Prehistorie

In de oude steentijd, waaruit de eerste overblijfselen van bewoning in grotten stammen, was Zwitserland voor grote delen met gletsjers bedekt. Het gebied van de stad Chur wordt waarschijnlijk al 11.000 jaar bewoond. Er zijn overblijfselen van paalwoningen in de meren vanuit de steentijd, kopertijd en bronstijd. De Zwitserse Alpen werden bewoond door verschillende Keltische volkeren, zoals de Helvetiërs, Raetiërs, Lepontiërs en Sedunen.

Romeinse tijd

Verovering

Het gebied dat nu Zwitserland is, werd voor het eerst binnengevallen door de Romeinen in 197 v.Chr., toen zij Ticino veroverden in het uiterste zuiden; het overige land bleef evenwel nog lang onbezet. In de 1e eeuw v.Chr. wilden de Helvetiërs, die in het Rhônedal woonden, doorstoten naar Gallië (tegenwoordig Frankrijk), maar werden in 58 v.Chr. door Julius Caesar bij Bibracte teruggeslagen. Nog voor de verovering door de Romeinen werden de steden Colonia Julia Equestris (tegenwoordige Nyon) en Augusta Raurica (het tegenwoordige Kaiseraugst) gesticht. Ten slotte onderwierpen Drusus en Tiberius in 15 v.Chr. met een Alpenveldtocht de Helvetiërs en Raëtiërs, en in de 1e eeuw werd het gebied van het tegenwoordige Zwitserland geïntegreerd in het Romeinse Rijk.

Provincialisering

De Alpenprovincies in ca. 14 n.Chr...

...en na de herindeling van 90 n.Chr.

Als eerste behoorden het noorden en westen van Zwitserland tot de provincie Gallia Belgica en later tot Germania Superior. Het oosten van Zwitserland behoorde tot de provincie Raetia. De Centraal-Alpen Wallis en Haute-Savoie behoorden tot Vallis Poenina en Alpes Graiae. Het centrum van Zwitserland was toentertijd Aventicum (het tegenwoordige Avenches), waar nog altijd overblijfselen uit die tijd te bewonderen zijn. De Romeinen bouwden straten, hoofdzakelijk op de lijn Genève naar Arbon. De steden Arbor Felix (Arbon), Basilia (Bazel), Curia (Chur), Genava (Genève), Lousanna (Lausanne), Octodorus of Forum Claudii Vallensium (Martigny), Salodurum (Solothurn), Drusomagnus (Sion), Turicum (Zürich), Urba (Orbe), Vitidurum (Winterthur) stammen alle uit deze tijd. Romeinse Castra waren er in Tenedo (Zurzach) en Vindonissa (Windisch).

Volksverhuizingen

Reeds in de 3e eeuw werden de Agri Decumates (ten noorden van huidig Zwitserland) opgegeven aan de Germaanse stam der Alamannen; daarmee werd het hertogdom Allemannië geboren, van welk woord de naam van het tegenwoordige Duitsland in veel Romaanse talen is afgeleid (Allemagne/Alemania/Alemanha). Rond 400 n.Chr. verlieten de Romeinen voorgoed de limes; het West-Romeinse Rijk kon de provincies Raetia en Helvetia niet meer houden en trok zich terug. De Gallo-Romeinse stammen trokken zich in de Alpen terug en de Alamannen bezetten het vlakke land. Omstreeks 443 vestigden de Bourgonden rond Genève het koninkrijk der Bourgondiërs, dat zich vooral nog verder westwaarts richting Gallië uitbreidde en in 461 Lyon als hoofdstad nam. Hiermee kwam het Duits naar Zwitserland, dat het Latijn (later uiteengevallen in Francoprovençaals, Lombardisch en Reto-Romaans) terug naar de Alpen dreef.

Middeleeuwen

Kerstening

Vanaf de vierde eeuw verbreidde het christendom zich vanuit het westen over geheel Zwitserland; in Genève, Sion en Bazel ontstonden kerken en bisdommen. In de 5e eeuw werden ook kerken en kloosters gesticht in Graubünden. De drijvende kracht achter de verbreiding van het christendom waren vooral de Bourgondische koningen, die opgevolgd werden door de Franken in de 6e eeuw. In oostelijk Zwitserland vereerden de Alamannen nog tot de 7e eeuw de Germaanse god Wodan. Dit eindigde door het zendelingenwerk van Ierse monniken, die onder andere de Abdij van Sankt Gallen uit de 8e eeuw hebben doen ontstaan.

Bourgonden, Alamannen en Franken

In 532/4 werd het Bourgondische West-Zwitserland en in 536 het Alamannische Oost-Zwitserland opgenomen in het Frankenrijk. Door het verdrag van Verdun in het jaar 843 kwam het gebied van West-Zwitserland bij Lotharingen, vanaf 888 bij het Karolingische koninkrijk Bourgondië; het overige deel van Zwitserland ging naar het Duitse Rijk.

De Zähringer grondvestten in de 12e eeuw op de Zwitserse Hoogvlakte enige steden: Bern, Murten, Fribourg (Freiburg in Üchtland) en Thun. Enige tijd was Zürich ook in hun bezit.

Habsburgers

De Habsburgers hadden in Zwitserland hun stamkasteel, de Habichtsburg, met hun stedelijke residentie in Brugg. Aargau behoorde tot hun stamland. Door het uitsterven van enige grafelijke geslachten in de 13e eeuw, concentreerde het grondbezit zich bij nog enkele adellijke families. Door een slimme huwelijkspolitiek konden de Habsburgers grote gebieden landerijen van de Zähringer, Lenzburger en Kyburger uit de kantons van Schwyz, Nidwalden, Glarus en Zürich aan hun grondgebied toevoegen. Maar de steden Freiburg, Bern, Bazel en Zürich bleven vrijsteden. In West-Zwitserland heersten de graven van Savoye.

In 1198 werd de Duivelsbrug (Teufelsbrücke) gebouwd waardoor de Gotthardpas als een belangrijke Alpendoorgang werd verwezenlijkt. Tevens vormde de pas daarmee een belangrijke politieke factor. Zeker de Habsburgers waren zeer geïnteresseerd in de beheersing hiervan.

Zwitsers Eedgenootschap

De bondsbrief van 1291.

Zie Oude Eedgenootschap voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Stichtingsmythes van Zwitserland

Zie Stichtingsmythes van Zwitserland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De stichtingsmythes zijn:

• het verhaal van de Romeinen onder het juk;
• de Rütlischwur;
• het verhaal van Willem Tell;
• het verhaal van de vernietiging van de kastelen;
• het verhaal van Arnold von Winkelried;
• en het verhaal van de melksoep van Kappel.

Rütlischwur

De Rütlischwur, schilderij van Johann Heinrich Füssli, 1780.

Zie Rütlischwur voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De kantons Uri en Schwyz regelden in de 13e eeuw een vrijheidsbrief, waardoor ze een grote mate van vrijheid kregen. In 1273 werd Rudolf I van Habsburg rooms-koning. Hij wilde voor zijn zoon een hertogdom Zwaben oprichten, inclusief de Gotthard, waardoor het gedaan zou zijn met de vrijheid. Dit leidde in 1291 tot oprichting van het Zwitsers Eedgenootschap. Arnold de Melchtal, Walter Fürst en Werner Stauffacher, vertegenwoordigers van de kantons Uri, Schwyz en Unterwalden, zwoeren volgens de legende op 1 augustus 1291 op de Rütliweide een eeuwig verbond. Dit noemt men de Rütlischwur. De Habsburgse voogden werden tegelijkertijd verdreven.

In 1292 werden de vrijheidsbrieven niet vernieuwd door Albrecht I, zoon van Rudolf I. In 1315 wilde Leopold I van Oostenrijk de macht over Binnen-Zwitserland overnemen. De Zwitsers versloegen zijn leger bijna volledig in de Slag bij Morgarten.

Groeiende kracht

Zie Confederatie van de VIII kantons voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Oude Eedgenootschap van 1291 tot 1515.

In 1332 sloot Luzern zich bij de oerkantons aan. In 1351 sloot Zürich zich aan, na problemen met de Habsburgers. In 1353 sloot ook Bern zich aan bij de bond. Hiermee ontstonden de 8 oude Steden van het Zwitsers Eedgenootschap. Het ging daarbij niet om een statenbond, maar meer om een door verdragen tussen de verschillende partners gesloten bondgenootschap.

In 1386 vervolgde de strijd met de Habsburgers. Hertog Leopold III van Oostenrijk werd in de Slag bij Sempach door de eedgenoten verslagen. Binnen het eedgenootschap kwam het tot een oorlog tussen Zürich en Schwyz, omdat ze beide uit waren op het graafschap Toggenburg na het uitsterven van het Toggenburger gravengeslacht.

Van 1474 tot 1478 werden de Bourgondische oorlogen gevoerd met hertog Karel de Stoute, de hertog van het westelijker gelegen Bourgondië. Een spreuk hierover: Karel de Stoute verloor bij Grandson zijn goed, bij Murten zijn moed en bij Nancy zijn bloed. Na de verovering van Vaud door Bern ondernam Karel de Stoute een veldtocht, de Bourgondische Oorlogen. Op 2 maart 1476 werd hij verslagen in de Slag bij Grandson bij het meer van Neuchâtel. Daarna werd hij op 22 juni 1476 verslagen in de slag bij Murten. De Zwitsers kwamen op 5 januari 1477 de bevriende hertog van Lotharingen te hulp in de slag bij Nancy, waarbij Karel de Stoute stierf. De faam van de Zwitsers was hiermee gezet, waarna de vorsten van Europa veel Zwitserse huursoldaten in hun oorlogen inzetten. Dit heeft veel rijkdom naar Zwitserland gebracht. Fribourg en Solothurn, die aan de zijde van de Eedgenoten hadden gevochten, verlangden hierna opname in het Zwitsers Eedgenootschap, wat gebeurde in 1481. In 1499, na de Schwabenoorlog, kregen de Zwitsers ook hun onafhankelijkheid van het Heilige Roomse Rijk.

Afronding grondgebied

Structuur van Zwitserland tot 1798.

De 13 dominante kantons.

In 1501 sloten Bazel en Schaffhausen zich aan en in 1513 Appenzell. Deze constellatie noemde zich de 13 oude Steden van het Zwitsers Eedgenootschap. Lugano en Locarno werden veroverd. Sankt Gallen, Biel, Rottweil, Mulhouse (tegenwoordig deel van Frankrijk), Genève, bisdom Sankt Gallen en Neuchâtel sloten zich aan. In 1506 werd de Zwitserse Garde (Cohors Helvetica) opgericht, na aanvraag door Paus Julius II, voor de bescherming van het Vaticaan, hetgeen nog altijd voortduurt. In 1513 werd het hoogtepunt van de macht van de Zwitsers bereikt met de bescherming van de Hertog van Milaan. In 1515 werd na de Slag bij Marignano tijdens de Oorlog van de Liga van Kamerijk vrede gesloten met koning Frans I van Frankrijk, waarna verdere interventies in Italië niet meer door de Zwitsers werden uitgevoerd. De Zwitsers verklaarden zich vanaf dan neutraal.

Reformatie en contrareformatie

Zie Confederatie van de XIII kantons voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In 1519 werd door Huldrych Zwingli de reformatie gestart, niet alleen uit theologisch, maar zeker ook uit politiek oogpunt. De reformatie breidde zich uit over de Zwitserse Hoogvlakte, voornamelijk doordat de mensen een mogelijkheid zagen onder de heerschappij van de kerk vandaan te komen en zelfbestuur te kunnen krijgen. In 1529 werd bloedvergieten nog voorkomen, maar in 1531 werd dan toch oorlog gevoerd als gevolg van de reformatie, waarin Zwingli sneuvelde. Het principe van vrije geloofskeuze werd ingevoerd, waarbij ook gedeeltelijk een tegenreformatie, terug naar het katholieke geloof, optrad. De kantons van Zürich, Bern, Bazel, Schaffhausen en delen van Graubünden bleven gereformeerd, de kantons van Uri, Schwyz, Nidwalden, Obwalden, Luzern, Zug, Solothurn en Fribourg bleven rooms-katholiek. De samenwerking tussen de protestantse en katholieke kantons was vaak uiterst moeizaam. In feite leefden deze kantons grotendeels langs elkaar heen, hetgeen goed mogelijk was vanwege het losse karakter van de bondsstaat. Er was geen sprake van tolerantie van andersdenkenden binnen de afzonderlijke kantons.

In 1541 zette de reformatie zich in een tweede aanloop door in Genève onder leiding van Johannes Calvijn. In 1618 en 1619 werd in de Synode van Dordrecht de eenheid in het gereformeerde geloof vastgelegd, onder andere met de aanwezigheid van veel Zwitserse theologen.

Autonomie

Zwitserland kreeg de al lang bereikte autonomie volkenrechtelijk bevestigd in de Vrede van Westfalen op 24 oktober 1648, die ook een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog en de Dertigjarige Oorlog. Nog twee keer zou het in Zwitserland tot korte godsdienstoorlogen komen: de Eerste Villmergeroorlog (1656), die de katholieke dominantie bevestigde, en de Toggenburgeroorlog oftewel Tweede Villmergeroorlog (1712), die de protestantse kantons dominant maakte. De verhoudingen tussen de kantons was zeer ongelijkwaardig: er waren de Dreizehn Alte Orte, 13 volwaardige kantons (Appenzell, Basel, Bern, Fribourg, Glarus, Luzern, Schaffhausen, Schwyz, Solothurn, Unterwalden, Uri, Zug en Zürich) die macht uitoefenden over veroverde gebieden (Untertanenländer zoals Aargau, Thurgau en Vaud), (gezamenlijk) beheerde gebieden (Vogteie) of bondgenoten (zoals Neuchâtel, Wallis en Graubünden).

Franse Tijd

Helvetische Republiek 1798–1803.

Mediations-Zwitserland 1803–1814.

In februari 1798 brak onder leiding van de revolutionaire agitator Niklaus Friedrich von Steiger een opstand uit in het kanton Vaud tegen het kanton Bern. Frankrijk kwam tussen en viel met zijn leger de Confederatie van de XIII kantons binnen, bezette Bern en beëindigde het Oude Eedgenootschap.^[1] Zwitserland verloor de steden Mulhouse (Mülhausen) en Genève en de Bernische Jura aan Frankrijk en Valtellina aan de Cisalpijnse Republiek, en zo aan het latere Italië.

Helvetische Republiek

Zie Helvetische Republiek voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Maarschalk Guillaume Brune, aanvoerder van de Franse bezettingsmacht, kondigde op 12 april 1798 een centraliserend-democratische grondwet af en stichtte daarmee de Helvetische Republiek.^[2] Het adjectief "Helvetische" verwees naar de allegorie Helvetia en naar de Helvetii, de Zwitserse volksstam uit de Romeinse tijd. De centralisatiepolitiek werd echter sterk tegengewerkt en kon enkel worden doorgezet door de blijvende militaire bezetting. Na een korte burgeroorlog, de Stecklikrieg (augustus-oktober 1802), kondigde Napoleon op 30 september 1802 aan dat er zou bemiddeld worden over het statuut van de Zwitserse kantons. Als gevolg hiervan werd de republiek in 1803 weer afgeschaft.

Confederatie van de XIX kantons

Zie Confederatie van de XIX kantons en Mediationsakte voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.

Napoleon Bonaparte liet Zwitserland opnieuw militair bezetten, maar was zich bewust van het Zwitserse verzet tegen een centrale regering en besloot om tot bemiddeling (médiation) over te gaan. Uiteindelijk werd met de Mediationsakte van 19 februari 1803 de kantonnale autonomie grotendeels hersteld om aan deze bezwaren tegemoet te komen. Er kwam een nieuwe grondwet en nieuwe verdeling van gebieden. De toenmalige onderdanengebieden en verbonden gebieden, Sankt Gallen, Graubünden, Aargau, Thurgau, Ticino en Vaud, werden zelfstandige kantons, waardoor het aantal kantons tot 19 werd verhoogd. Wallis werd van Zwitserland afgescheiden en een van Frankrijk afhankelijke republiek, de Rhodaanse Republiek, die ten slotte in 1810 werd geannexeerd als het Franse departement Simplon. Dit stelde de Zwitsers een tijdlang tevreden, maar de weerstand tegen de Franse regering bleef en groeide uiteindelijk met name vanwege de plicht om 16.000 soldaten te leveren aan het Franse Grande Armée.^[1] Toen de Zesde Coalitie oprukte na Napoleons nederlaag in de Slag bij Leipzig (16-19 oktober 1813), verklaarde Zwitserland zich neutraal.^[1] Eind december 1813 werd de Mediationsakte uiteindelijk opgeschort en begon de restauratie van het Eedgenootschap, dat in 1815 zou leiden tot de Confederatie van de XXII kantons.