Grote koninklijke vrouwe

Grote koninklijke vrouwe of hoogste koningsvrouw (Oudegyptisch: ḥmt nswt wrt) is de Egyptische titel die ongeveer sinds het Middenrijk (ca. 1976 v.Chr.) maar voornamelijk vanaf ca. 1590 v.Chr. ter aanduiding van de faraovrouw werd gebruikt in het oude Egypte. Er waren meerdere vrouwen aan het hof, waaronder ook concubines van de mannelijke farao. Dit was een regeling die voor diplomatieke betrekkingen met buurstaten instond, vanwaar koningsdochters als prinses aan het Egyptische hof werden toegevoegd en omgekeerd. Maar slechts één had de status van grote koninklijke vrouwe, doorgaans een Egyptische.

Men is er altijd van uitgegaan dat de troonopvolging in het oude Egypte langs de koninklijke vrouwen verliep. Deze erfdochtertheorie wordt sinds de jaren tachtig aangevochten.^[1][2] Men neemt nu aan dat vanaf een bepaald moment de troon naar de oudste zoon van de mannelijke farao ging. Dus was de moeder van een erfgenaam niet altijd de Grote koninklijke vrouwe. Eenmaal de nieuwe farao gekroond was, kon deze zijn moeder wel de titel geven, naast eventueel nog andere titels. Voorbeelden hiervan zijn die van Iset, de moeder van Thoetmosis III,^[3] Tiaa, moeder van Thoetmosis IV^[1] en Moetemwia, moeder van Amenhotep III.^[4]

Meretseger, de 'hoofdvrouw' naast Senusret III, is de eerste koningin bij wie de titel grote koninklijke vrouwe verschijnt. Zij is ook de eerste koningin die haar naam in een cartouche zet.^[5] Maar zij wordt pas geattesteerd in het Nieuwe Rijk.^[6] Daarom neemt men aan dat de titel mogelijk een anachronisme is. En misschien was de eerste houdster van deze titel dan wel Noebchaas van de tweede tussenperiode.

Hatsjepsoet was grote koninklijke vrouwe naast Toethmosis II, toen regentes voor haar stiefzoon Toethmosis III - Deir el-Bahari, Egypte

Een bijzondere plaats in de geschiedenis van koninklijke vrouwen wordt ingenomen door Hatsjepsoet. Zij was Grote koninklijke vrouwe naast haar halfbroer Thoetmosis II. Gedurende die tijd was Hatsjepsoet ook godsvrouw van Amon (rang van opperpriesteres in de tempel van Amon in Karnak). Na de dood van haar echtgenoot werd ze regentes, toen haar stiefzoon, de enige mannelijke opvolger (geboren uit Iset) nog minderjarig was. Hij zou later Thoetmosis III worden. Maar tijdens zijn jeugd werd Hatsjepsoet tot farao gekroond en regeerde zij in die functie gedurende vele jaren. Egypte had al eerder vrouwelijke farao's gehad, maar de term 'farao'^[7] kwam pas vanaf de 18e dynastie van Egypte in voege. Als waarneemster van het faraoschap droeg zij haar titel van Godsvrouw van Amon dan over op haar dochter Neferoere, aangezien beide titels en bijhorende verantwoordelijkheden niet door dezelfde persoon mochten gedragen worden. Misschien werd haar dochter later dan weer grote koninklijke vrouwe naast Thoetmosis III, al is er geen duidelijk bewijs voor een huwelijk.^[8]

Van de 18e tot de 20e dynastie van Egypte komt ook de onderscheiding grote koninklijke vrouwe, zijn geliefde (hmt-niswt-wrt meryt.f) veel voor.

Grote koninklijke vrouwen

Middenrijk

Dynastie	Naam	Echtgenoot	Commentaar
12e dynastie	Meretseger	Senusret III	Lijkt de eerste titeldraagster, hoewel niet definitief in eigentijdse bronnen van toen geattesteerd

Tweede Tussenperiode

Dynastie	Naam	Echtgenoot	Commentaar
13e dynastie	Noebhotepti	Hor	Koningsvrouw en Koningsmoeder
13e dynastie	Noebchaas	Sobekhotep V, Sobekhotep VI of Wahibre Ibiau	Grote koninklijke vrouwe, Vrouwe verenigd met de witte kroon
13e dynastie	Ini	Merneferre Ai	Grote koninklijke vrouwe, Vrouwe verenigd met de witte kroon
13e dynastie	Nehit	?	enkel bekend van twee scarabeeën zegels
13e dynastie	Satsobek	?	enkel bekend van één scarabeeën zegel
13e dynastie	Sathathor	?	enkel bekend van één scarabeeën zegel, lezing van de naam niet volledig zeker
16e dynastie	Mentuhotep	Djehuti	Grote koninklijke vrouwe, Vrouwe verenigd met de witte kroon
16e dynastie	Sitmoet	Mentuhotep VI (?)
17e dynastie	Noebchaas	Sobekemsaf I
17e dynastie	Sobekemsaf	Inyotef VI	Echtgenote van Inyotef VI en zuster een onbekende koning. Begraven in Edfu.
17e dynastie	Noebemhat	Sobekemsaf II
17e dynastie	Tetisheri	Ta'a I (Senachtenre)	Moeder van Ta'a II (Seqenenre)
17e dynastie	Ahhotep I	Ta'a II (Seqenenre)	Moeder van Ahmose I en Ahmose-Nefertari

Nieuwe Rijk

Dynastie	Naam	Echtgenoot	Commentaar
18e dynastie	Ahmose-Nefertari	Ahmose I	Moeder van Amenhotep I en Ahmose-Meritamon
18e dynastie	Ahmose-Sitkamose	Ahmose I (?)
18e dynastie	Ahmose-Henuttamehu	Ahmose I (?)	Dochter van koningin Inhapi.
18e dynastie	Ahmose-Meritamon	Amenhotep I
18e dynastie	Ahmose	Thoetmosis I	Moeder van Hatsjepsoet
18e dynastie	Hatsjepsoet	Thoetmosis II	Zou later als farao regeren met haar dochter, Neferoere, als Grote koninklijke vrouwe
18e dynastie	Iset	Thoetmosis II	Ontving de titel van haar zoon Thoetmosis III
18e dynastie	Neferoere (?)	Thoetmosis III	Er zijn geen bronnen, die hun vermeend huwelijk bevestigen.
18e dynastie	Satiah	Thoetmosis III
18e dynastie	Merytre-Hatsjepsoet	Thoetmosis III	Moeder van Amenhotep II, voor haar werd het Graf DK 42 gebouwd (maar zij is hier niet in begraven.
18e dynastie	Tiaa	Amenhotep II	Ontving de titel van haar zoon Thoetmosis IV na de dood van haar echtgenoot - Amenhotep II probeerde de koninklijke lineariteit te doorbreken, door een van zijn echtgenotes op te tekenen, die mogelijk niet van koninklijken bloede waren, en Tiaa werd pas later geïdentificeerd, door haar zoon
18e dynastie	Nefertari	Thoetmosis IV
18e dynastie	Iaret	Thoetmosis IV
18e dynastie	Tenettepihu	Thoetmosis IV?	bekend van een shabti en funerair beeld; waarvan vermoed uit de tijd van Tuthmosis IV te stammen?
18e dynastie	Moetemwia	Thoetmosis IV	ontving de titel van haar zoon, Amenhotep III, nadat haar echtgenoot overleed, om aldus zijn eigen geboorte koninklijk te doen voor komen
18e dynastie	Teye	Amenhotep III	Moeder van Akhenaten
18e dynastie	Sitamun	Amenhotep III	oudste dochter van Amenhotep III en Teye
18e dynastie	Iset	Amenhotep III	Dochter van Amenhotep III en Teye.
18e dynastie	Nebetnehat	Niet geïdentificeerd	Bekend van een op een canope-fragment aangetroffen cartouche; zij leefde gedurende de midden tot late 18e dynastie.
18e dynastie	Nefertiti	Achnaton (Akhenaten)	Mogelijk een dochter van Eje.
18e dynastie	Meritaten	Smenchkare	Dochter van Achnaton en Nefertiti.
18e dynastie	Anchesenamon	Toetanchamon	Dochter van Achnaton en Nefertiti.
18e dynastie	Tey	Eje
18e dynastie	Mutnedjmet	Horemheb	Waarschijnlijk dochter van Eje en Tey
19e dynastie	Sitre	Ramses I	Moeder van Seti I
19e dynastie	Tuya	Seti I	Moeder van Ramses II
19e dynastie	Nefertari	Ramses II
19e dynastie	Isetnofret	Ramses II	Moeder van Merenptah
19e dynastie	Bintanath	Ramses II	oudste dochter van Ramses II en Isetnofret
19e dynastie	Meritamen	Ramses II	Dochter van Ramses II en Nefertari
19e dynastie	Nebettawy	Ramses II	Dochter van Ramses II en Nefertari
19e dynastie	Henutmire	Ramses II	zuster of dochter van Ramses II
19e dynastie	Maathorneferure	Ramses II	Hettitische prinses, dochter van Puduhepa
19e dynastie	Isetnofret	Merenptah	zuster of nichtje van haar echtgenoot
19e dynastie	Tawosret	Seti II	Zou later als farao regeren.
19e dynastie	Takhat	Seti II?	Beschreven als echtgenote van Seti II op een (geüsurpeerd) standbeeld, misschien de moeder van Amenmesse?
20e dynastie	Tiye-Mereniset	Sethnacht	Moeder van Ramses III
20e dynastie	Iset Ta-Hemdjert	Ramses III	Moeder van Ramses IV en Ramses VI
20e dynastie	(Dua-)Tentopet	Ramses IV?	mogelijk een vrouw van Ramses IV en de moeder van Ramses V, begraven in de Vallei der Koninginnen in Graftombe 74.
20e dynastie	Ta-Henutwati	Ramses V?	koningin vermeld op de Wilbour Papyrus.
20e dynastie	Nubkhesbed	Ramses V	Moeder van prinses Isis, die later Godsvrouw van Amon werd.
20e dynastie	Baketwernel	Ramses IX
20e dynastie	Tyti	Ramses X	Mogelijk een vrouw van Ramses X, begraven in de Vallei der Koninginnen in Graftombe 52.
20e dynastie	Anuketemheb	onbekend	Oorspronkelijke eigenares van de sarcofaag en canope-vazen die later zijn gebruikt voor koningin Takhat in Graf DK 10, gedateerd als behorend tot de 19e of 20e dynastie.

Derde tussenperiode

Dynastie	Naam	Echtgenoot	Commentaar
21e dynastie	Nedjmet	Herihor	waarschijnlijke moeder van Pinedjem I
21e dynastie	Mutnedjmet	Psusennes I
23e dynastie	Karomama	Takelot II	Moeder van Osorkon III
25e dynastie	Khensa	Piye
25e dynastie	Peksater	Piye
25e dynastie	Takahatamon	Taharqa
25e dynastie	Isetemkheb	Tanutamon

Late periode

Dynastie	Naam	Echtgenoot	Commentaar
26e dynastie	Mehtienweskhet	Psammetichus I	Moeder van Necho II
26e dynastie	Takhuit	Psammetichus II	Moeder van Apriës

Zie ook

Nefertari, de Grote koninklijke vrouwe van Ramses II, uit de tempel die hij voor haar bouwde in Abu Simbel. Ze houdt een sistrum in de hand en een heilige lotus

• Godsvrouw van Amon
• Godsvrouw