Handelingen van Tomas

De Handelingen van Tomas is een apocrief geschrift van het Nieuwe Testament.^[1] De Handelingen van Tomas vormen samen met de Handelingen van Petrus, Johannes, Andreas en Paulus de vijf oudste en bekendste apocriefe Handelingen

Het beschrijft de activiteiten van de apostel Tomas tijdens zijn prediking in met name India. De oorspronkelijk Syrische tekst moet in het begin van de derde eeuw geschreven zijn. Er zijn vertalingen van delen van de tekst in het Latijn en Aramees. Er zijn daarnaast veel Griekse handschriften van de tekst gevonden. Er zijn echter maar twee manuscripten bewaard gebleven met het complete verhaal, een Griekse en een Syrische tekst. Onderdeel van de Handelingen is het Lied van de parel, een hymne die Tomas tijdens een gevangenschap voor zijn medegevangenen zingt. Dit maakte geen deel uit van de oorspronkelijke tekst en moet een latere invoeging zijn geweest.

In het vroege Syrische christendom werd Judas als de echte naam van Tomas beschouwd en vaak ook als de broer van Jezus. In de Handelingen wordt hij soms Tomas, soms Judas en ook Judas Tomas (Judas de tweeling) genoemd. In de Handelingen verschijnt Jezus aan een bruidspaar dat de apostel had gezien en meldt hen Ik ben niet Judas die ook Tomas genoemd wordt, maar ik ben zijn broer. In het eveneens Syrische Boek van Thomas de Strijder richt Jezus zich tot Judas Tomas en wordt deze door hem als zijn tweelingbroer aangesproken.

De kern van het verhaal is dat de mens verstrikt is geraakt in de materie en het kwaad van de stoffelijke wereld. De prediking van Tomas is erop gericht dat de mens zich zijn eigen situatie gaat realiseren. De tekst legt sterk de nadruk op een gewenste levenshouding die gekenmerkt wordt door encratisme, een rigoureuze vorm van ascese. Het lichamelijke wordt sterk negatief benaderd. Seksualiteit, het huwelijk en verwekken van kinderen wordt ontraden. Jezus die na een gebed van Tomas verschijnt zegt tegen een paar dat op het punt staat het huwelijksbed met elkaar te delen Weet dit: als jullie van de vuile (geslachtelijke) omgang afzien, worden jullie heilige tempels, zuiver en bevrijd van zichtbare en onzichtbare smart en pijn.

Historische context

In de Handelingen predikt Tomas in twee gebieden in India. Het eerste gebied werd volgens het verhaal geregeerd door een koning met de naam Gondophares. Dit gebied wordt in verband gebracht met het noordwesten van India. Gondophares I is een historische figuur geweest. Hij was oorspronkelijk gouverneur van een gebied in het zuiden van het huidige Afghanistan, veroverde daarna gebieden in het huidige Sind en Punjab en stichtte op die wijze een Indo-Parthisch rijk. Een aantal auteurs op het vakgebied is van opvatting dat hij als Gathaspar of Caspar genoemd wordt in het verhaal van de drie wijzen uit het oosten. De regeerperiode van Gundophares is onmogelijk exact te dateren. In de literatuur wordt tussen 20 en 40 genoemd maar ook periodes voor Chr. De datering wordt verder bemoeilijkt door het feit, dat meerdere koningen kort na elkaar de naam Gondophares hadden.

Clemens van Alexandrië (ca. 150- 215) en Origenes (185-254) verbinden Tomas met een missie in het Parthische rijk. Daarbij refereren zij alleen aan een traditie die Tomas met dat rijk verbindt. Een bezoek van Tomas aan dat rijk wordt door hen niet vermeld. Het hart van het Syrische christendom was Edessa dat in de eerste twee eeuwen ook deel uitmaakte van het Parthische rijk.

De overheersende opvatting op het vakgebied is dat het zeer onwaarschijnlijk is dat Tomas ooit in het noordwesten van India gepredikt zou hebben. De auteur van de Handelingen heeft de naam Gundophares gebruikt om het verhaal enig historisch reliëf te geven. Een minderheid van auteurs wil een verblijf van Tomas in een ander meer westelijk deel van het toenmalige Parthische rijk niet geheel uitsluiten.

De Thomaschristenen in India beschouwen Tomas als degene die het christendom in India introduceerde. Het tweede gebied waar Tomas dan gepredikt zou hebben zou de huidige deelstaat Kerala in het uiterste zuidwesten van India geweest zijn. Op het vakgebied van de eenentwintigste eeuw wordt die veronderstelling voor onmogelijk gehouden.