Iconclass

Iconclass is een gespecialiseerd kunsthistorisch classificatiesysteem. Het werd in de jaren vijftig ontwikkeld door Henri van de Waal (1910-1972). Het Nederlandse Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) beheerde het systeem tot 2021.

Kenmerken

Iconclass is een iconografisch classificatiesysteem, dat gebruikt kan worden voor de beschrijving en ontsluiting van artistieke afbeeldingen, zoals schilderijen, gravures, tekeningen en foto's. Het wordt over heel de wereld gebruikt door musea en erfgoedinstellingen.^[1]

De termen in Iconclass ('notations' genoemd) identificeren de onderwerpen van een beeld: de afgebeelde personen, voorwerpen, gebeurtenissen en abstracte begrippen. Deze 'notations' zijn hiërarchisch geordend. Iedere 'notation' bestaat uit een alfanumerieke code die overeenkomst met een specifieke betekenis.

Iconclass bevat 40.000+ definities en 84.000 (14.000 unieke) trefwoorden.^[1] Eind 2009 werd een zoekmachine en browser (met illustraties) voor Iconclass gelanceerd, de Iconclass 2100 Browser.^[2] Een vierde editie, verrijkt met uitgebreide bibliografische informatie en duizenden illustraties is beschikbaar gesteld in mei 2024. De nieuwe "Iconclass plus" editie maakt ook gebruik van computer vision technologie om het opzoeken van geschikte termen te vereenvoudigen.

Voorbeelden

Afbeelding		Iconclass-code met betekenis
	De H. Hieronymus in de wildernis (ca. 1520). Atelier van Lucas van Leyden. Gemäldegalerie Berlijn	11H(JEROME)36 = 'St. Jerome as penitent in the desert, half naked, kneeling before a crucifix and holding a stone in his hand to beat his breast; a skull (and other 'Vanitas' symbols), sometimes a scorpion and a snake beside him'
	De muziekles (ca. 1662-1664). Johannes Vermeer. Royal Collection	48C7211 = 'musician training pupils, music-lesson' 48C7523 = 'one person playing keyboard instrument' 48C7331 = 'spinet, virginal' 48C7315(VIOLA DA GAMBA) = 'viola da gamba (sizes: pardessus de viole, treble, alto, tenor, bass, and contrabass (violone))'
	Rivierlandschap (ca. 1640). Pieter Jansz. van Asch. Rijksmuseum Amsterdam	25H2 = 'landscapes with waters, waterscapes, seascapes (in the temperate zone)'
	Die Ebene von Gennevilliers, gelbe Felder (1884). Gustave Caillebotte. Wallraf-Richartz-Museum, Keulen	25H16 = 'plain' 61D(GENNEVILLIERS) = 'geographical names of countries, regions, mountains, rivers, etc.'
	De bedreigde zwaan (ca. 1650). Jan Asselijn. Rijksmuseum Amsterdam	45A10 = 'symbols, allegories of war; 'Guerra' (Ripa)' 25F36(SWAN) = 'water-birds' 34B11 = 'dog' 41C642 = 'eggs, egg-dishes'

Online kunstdatabases met expliciete vermeldingen van Iconclass-codes zijn onder andere het Nederlandse RKDimages^[3], de online collectie van het Rijksmuseum^[4], en het Duitse Bildindex der Kunst und Architektur^[5].