Lissen-ooibos

Het lissen-ooibos (Irido-Salicetum albae) is een associatie uit het verbond van wilgenvloedbossen en -struwelen (Salicion albae). Het is een plantengemeenschap die voorkomt op beschutte plaatsen in uiterwaarden en in poldergebieden die regelmatig overstromen, en die gedomineerd wordt door smalbladige wilgen.

Lissen-ooibos
Vegetatieaspect in mei
Syntaxonomische indeling
Klasse: Salicetea purpureae (klasse van wilgenvloedbossen en -struwelen) Orde: Salicetalia (orde van wilgenvloedbossen en -struwelen) Verbond: Salicion albae (verbond van wilgenvloedbossen en -struwelen)
Associatie
Irido-Salicetum albae Pass. & Hoffman 1968 em. Hommel, Stort. & Zonneveld
Afbeeldingen op Wikimedia Commons

Deze associatie is in Nederland het meeste voorkomende ooibostype langs de grote rivieren.

Naamgeving en codering

• Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r41Aa02

De wetenschappelijke naam Irido-Salicetum albae is afgeleid van de botanische namen van twee belangrijke soorten binnen deze associatie, de gele lis (Iris pseudacorus) en de schietwilg (Salix alba).

Fysiognomie

Winteraspect van een lissen-ooibos

Het lissen-ooibos kan zich zowel in de formatie van loofbos als loofstruweel manifesteren. Daar waar ze ooit beheerd werden als een griend zijn de bomen dikwijls meerstammig en is de boomlaag dicht. Oude lissen-ooibossen zijn vaak heel gevarieerd en chaotisch, met door overstromingen of ijsgang omgevallen bomen die opnieuw uitschieten.

De kruidlaag bestaat overwegend uit hoog opgaande moerasplanten, ruigtekruiden, klim- en slingerplanten.

Een terrestrische moslaag is doorgaans afwezig, maar daarentegen kunnen de stobben dicht met mos begroeid zijn.

Ecologie

Het lissen-ooibos komt voor in regelmatig (10 tot 60 dagen per jaar) overstroomde, voedselrijke kommen, geulen en beschutte ondieptes weg van de rivier, waar de stroming voldoende zwak is om klei af te zetten. Het waterpeil wordt zowel bepaald door de rivier als door kwel. De bodem bestaat uit fijn kalkrijk slib en klei, en veel organisch materiaal dat zich door zuurstofgebrek ophoopt.

Buiten hun natuurlijke standplaatsen kan dit bostype ook aangetroffen worden in kleiputten en andere uitgravingen.

Een lissen-ooibos tijdens de lente, bij een binnendijkse kolk in het rivierengebied

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van het lissen-ooibos komen in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties voor.

Subassociatie met watermunt

Close-up van de kruidlaag van een lissen-ooibos van de subassociatie met watermunt.

De subassociatie met watermunt (Irido-Salicetum menthetosum) is een subassociatie met een hoge presentie van moeraswalstro, bitterzoet en watermunt (Mentha aquatica) en als differentiërende soorten penningkruid, blauw glidkruid, moerasvergeet-mij-nietje, moerasandoorn en moeraskruiskruid. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r41Aa02a.

Subassociatie met grote vossenstaart

In de subassociatie met grote vossenstaart (Irido-Salicetum alopecuretosum pratensis) vindt men daarentegen steeds katwilg, dauwbraam, kleefkruid, kale jonker en grote vossenstaart (Alopecurus pratensis), en zijn gewone engelwortel, gestreepte witbol, gewone hennepnetel, moerasspirea, oeverzegge en bloedzuring differentiërend. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r41Aa02b.

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van het lissen-ooibos omvat de benedenlopen van de grote rivieren in de laaglanden van Noordwest-Europa.

In Nederland komt het vooral voor in de uiterwaarden en binnendijks in poldergebieden van het rivierengebied. Door natuurontwikkeling is deze associatie de laatste jaren in oppervlakte toegenomen en is ze momenteel de meest verspreide associatie binnen de klasse.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

Katwilg

Schietwilg

Grote brandnetel

Gele lis

Bitterzoet

Gewone smeerwortel

Rietgras

Dauwbraam

Grote kattenstaart

Het lissen-ooibos heeft in Vlaanderen en Nederland geen specifieke kensoorten, doch de meeste kensoorten van de klasse komen er wel in voor, vooral de dominante katwilg en schietwilg.

In de kruidlaag is de grote brandnetel dominant. De associatie kan onderscheiden worden van beide andere associaties in het verbond, het bijvoet-ooibos en het veldkers-ooibos, door de aanwezigheid van moerasplanten als de gele lis, de grote kattenstaart en de scherpe zegge.

In de onderstaande synoptische tabel staan de belangrijkste diagnostische taxa van het lissen-ooibos voor Nederland en Vlaanderen.

Boomlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kK		> 60%	katwilg	Salix viminalis
kK		> 60%	schietwilg	Salix alba
kK		> 40%	amandelwilg	Salix triandra
kK		> 20%	kraakwilg	Salix fragilis
		> 20%	grauwe wilg	Salix cinerea

Struiklaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
		> 20%	eenstijlige meidoorn	Crataegus monogyna

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
		> 80%	grote brandnetel	Urtica dioica
	dA	> 60%	gele lis	Iris pseudacorus	t.o.v. andere associaties van het verbond
		> 60%	bitterzoet	Solanum dulcamara
		> 60%	gewone smeerwortel	Symphytum officinale
		> 60%	rietgras	Phalaris arundinacea
		> 50%	dauwbraam	Rubus caesius
	dA	> 50%	grote kattenstaart	Lythrum salicaria	t.o.v. andere associaties van het verbond
		> 50%	ruw beemdgras	Poa trivialis
		> 50%	moeraswalstro	Galium palustre
		> 40%	grote wederik	Lysimachia vulgaris
		> 40%	haagwinde	Convolvulus sepium
	dS	> 40%	watermunt	Mentha aquatica	subassociatie met watermunt
		> 40%	gewoon riet	Phragmites australis
	dS	> 40%	penningkruid	Lysimachia nummularia	subassociatie met watermunt
	dS	> 40%	moerasandoorn	Stachys palustris	subassociatie met watermunt
	dA	> 30%	scherpe zegge	Carex acuta	t.o.v. andere associaties van het verbond
		> 30%	kleefkruid	Galium aparine
	dS	> 30%	moerasvergeet-mij-nietje	Myosotis scorpioides subsp. scorpioides	subassociatie met watermunt
		> 30%	hondsdraf	Glechoma hederacea
	dA	> 30%	liesgras	Glyceria maxima	t.o.v. andere associaties van het verbond
	dS	> 30%	gewone hennepnetel	Galeopsis tetrahit	subassociatie met grote vossenstaart
	dS	> 20%	moeraskruiskruid	Jacobaea paludosa	subassociatie met watermunt
		> 20%	wolfspoot	Lycopus europaeus
	dS	> 20%	blauw glidkruid	Scutellaria galericulata	subassociatie met watermunt
		> 20%	kruipende boterbloem	Ranunculus repens
	dS	> 20%	moerasspirea	Filipendula ulmaria	subassociatie met grote vossenstaart
		> 20%	kale jonker	Cirsium palustre
		> 20%	akkerdistel	Cirsium arvense
	dS	> 20%	gewone engelwortel	Angelica sylvestris	subassociatie met grote vossenstaart
		> 20%	fioringras	Agrostis stolonifera
		> 10%	grote vossenstaart	Alopecurus pratensis
	dA	> 10%	lidrus	Equisetum palustre	t.o.v. andere associaties van het verbond
		> 10%	hennegras	Calamagrostis canescens
	dA		gele waterkers	Rorippa amphibia	t.o.v. andere associaties van het verbond
	dS		gestreepte witbol	Holcus lanatus	subassociatie met grote vossenstaart
	dS		oeverzegge	Carex riparia	subassociatie met grote vossenstaart
	dS		bloedzuring	Rumex sanguineus	subassociatie met grote vossenstaart

Zie ook

• Lijst van bosgemeenschappen in Nederland