Kabardijns

Het Kabardijns of Oost-Circassisch (къэбэрдеибзэ, qəbərdeybzə) is een Abchazisch-Adygese taal, die wordt gesproken door de Kabardijnen en Tsjerkessen.

Kabardijns къэбэрдеибзэ
Gesproken in	Rusland  Turkije  Syrië  Jordanië
Vitaliteit	potentieel bedreigd[1]
Sprekers	1.600.000
Taalfamilie	* Abchazisch-Adygees Circassisch Kabardijns
Alfabet	Cyrillisch
Officiële status
Officieel in	*  Rusland Karatsjaj-Tsjerkessië Kabardië-Balkarië
Taalcodes
ISO 639-1	–
ISO 639-2	kbd
ISO 639-3	kbd
■ Verspreiding van het Kabardijns en het Adygees
Portaal    Taal

Een spreker van het Circassisch.

Verspreiding

Het oorspronkelijke thuisland van de Kabardijnen en de Tsjerkessen is het gebied tussen de Koeban en de Terek in de Noordelijke Kaukasus. Kabardijns heeft een officiële status in de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië, al wordt daar in de praktijk alleen Russisch als bestuurstaal gebruikt. Na de Circassische genocide in 1864 hebben veel Kabardijnen zich gevestigd in het noorden van Anatolië, waar thans ongeveer tweede derde van alle sprekers woont. Sommige Kabardijnen vluchtten ook naar andere landen, zoals Jordanië en Syrië.

Verwantschap

De taal is nauw verwant is aan het Adygees. Door taalkundigen worden Adygees en Kabardijns vaak gezien als twee varianten van een pluricentrische taal. Samen staan ze bekend als het Circassisch. In de diaspora is de taal alleen bekend onder die naam. Hogerop is het Kabardijns ook verwant met het Abchazisch, het Abazijns en het uitgestorven Oebychs. Ze vormen samen de Abchazisch-Adygese taalfamilie.

Spraakkunst

Zoals alle Abchazisch-Adygese talen is het Kabardijns een SOV-taal met een ergatieve zinsbouw. Het Kabardijns heeft vier naamvallen en een zeer complex werkwoordsysteem.

Klankleer

Medeklinkers

		labiaal	alveolaar		post- alveolaar	alveolo- palataal	velaar			uvulaar		faryngaal	glottaal
			—	lat.			—	lab.	pal.	—	lab.		—	lab.
nasaal		m		n
plosief	steml.	p	t				k	kʷ		q	qʷ		ʔ	ʔʷ
	stemh.	b	d				ɡ	ɡʷ	ɡʲ
	ejectief	pʼ	tʼ					kʷʼ	(kʲʼ)
affricaat	steml.		t͡s		t͡ʃ					q͡χ	q͡χʷ
	stemh.		d͡z		d͡ʒ
	ejectief		t͡sʼ		t͡ʃʼ
fricatief	steml.	f	s	ɬ	ʃ	ɕ	x	xʷ		χ	χʷ	ħ
	stemh.	v	z	ɮ	ʒ	ʑ	ɣ			ʁ	ʁʷ
	ejectief	fʼ		ɬʼ		ɕʼ
approximant				l		j		w
vibrant			r

Klinkers

	vooraan	midden	achteraan
gesloten	ɪ		u
midden	e	ə	o
open		a	ɑ

Schrift

Sinds 1938 wordt Kabardijns geschreven in het Cyrillisch, ter vervanging van het Latijnse alfabet dat sinds 1928 in gebruik was. Daarvoor werd het Arabisch alfabet gebruikt. De diaspora in Turkije gebruikt het Latijnse alfabet.

Cyrillisch schrift

А а [aː]	Б б [b]	В в [v]	Г г [ɣ/ɡ]	Гу гу [ɡʷ]	Гъ гъ [ʁ]	Гъу гъу [ʁʷ]	Д д [d]
Дж дж [d͡ʒ]	Дз дз [d͡z]	Дзу дзу [d͡zʷ]	Е е [ja/aj]	Ё ё [jo]	Ж ж [ʒ]	Жъ жъ [ʐ]	Жъу жъу [ʐʷ]
Жь жь [ʑ]	З з [z]	И и [jə/əj]	Й й [j]	К к [k]	Ку ку [kʷ]	Къ къ [q]	Къу къу [qʷ]
Кӏ кӏ [t͡ʃʼ/kʼ]	Кӏу кӏу [kʷʼ]	Л л [ɮ/l]	Лъ лъ [ɬ]	Лӏ лӏ [ɬʼ]	М м [m]	Н н [n]	О о [aw/wa]
П п [p]	Пӏ пӏ [pʼ]	Пӏу пӏу [pʷʼ]	Р р [r]	С с [s]	Т т [t]	Тӏ тӏ [tʼ]	Тӏу тӏу [tʷʼ]
У у [w/əw]	Ф ф [f]	Х х [x]	Хъ хъ [χ]	Хъу хъу [χʷ]	Хь хь [ħ]	Ц ц [t͡s]	Цу цу [t͡ʃʷ]
Цӏ цӏ [t͡sʼ]	Ч ч [t͡ʃ]	ЧI чI [t͡ʂʼ]	Чъ чъ [t͡ʂ]	Ш ш [ʃ]	Шъ шъ [ʂ]	Шъу шъу [ʂʷ/ɕʷ]	Шӏ шӏ [ʃʼ]
Шӏу шӏу [ʃʷʼ]	Щ щ [ɕ]	Ъ ъ [ˠ]	Ы ы [ə]	Ь ь [ʲ]	Э э [a]	Ю ю [ju]	Я я [jaː]
ӏ [ʔ]	ӏу [ʔʷ]

Latijns schrift

A a [aː]	B b [b]	V v [v]	G g [ɣ/ɡ]	Gu gu [ɡʷ]	Ğ ğ [ʁ]	Ğu Ğu [ʁʷ]	D d [d]
C c/Dj dj [d͡ʒ]	Dz dz [d͡z]	Dzu dzu [d͡zʷ]	É é [ja/aj]	Yo yo [jo]	Ɉ ɉ [ʒ]	Ĵ ĵ [ʐ]	Ĵu ĵu [ʐʷ]
J j [ʑ]	Z z [z]	Yİ yi/İ i [jə/əj]	Y [j]	K k [k]	Ku ku [kʷ]	Q q [q]	Qu qu [qʷ]
K' k' [t͡ʃʼ/kʼ]	K'u k'u [kʷʼ]	L l [ɮ/l]	Tl tl [ɬ]	L' l' [ɬʼ]	M m [m]	N n [n]	O o [aw/wa]
P p [p]	P' p' [pʼ]	P'u p'u [pʷʼ]	R r [r]	S s [s]	T t [t]	T' t' [tʼ]	T'u t'u [tʷʼ]
W w/U u [w/əw]	F f [f]	X x [x]	Xh xh [χ]	Xhu xhu [χʷ]	H h [ħ]	Ts ts [t͡s]	Çü çü [t͡ʃʷ]
Ts' ts' [t͡sʼ]	Ç ç [t͡ʃ]	Ç' ç' [t͡ʂʼ]	Çh çh [t͡ʂ]	Ṩ ṩ [ʃ]	Ş̂ ş̂ [ʂ]	Ş̂u ş̂u [ʂʷ/ɕʷ]	Ş́ ş́ [ʃʼ]
Ş́u ş́u [ʃʷʼ]	Ş ş [ɕ]	I ı [ə]	Ə ə [a]	Yu yu [ju]	Ya ya [jaː]

Voorbeeld

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de vertaling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Kabardijns.

Nederlands[2]	Kabardijns[3]	Romanisatie
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens	Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ	C’ıxu Xuefas̨exem Tyewxua Dúnyaýpsew Jepsałe
Artikel 1	1-нэ пычыгъуэ	1-ne pıçıǵue
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.	ЦӀыху псори щхьэхуиту, я щӀыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкӀэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщӀыкӀ гъуазэрэ яӀэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ.	C’ıxu psweri s̨hexuitu, ya s̨’ıhımre ya xuefas̨exemreç’e zexuedew qałxur. Aqılre zexes̨’ıç’ ǵuazere yaꜧes̨i, zır zım zequeş zexas̨’e yaqu dełu zexus̨ıtın xuyeýxes̨.

Referenties

1. UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. www.unesco.org. Geraadpleegd op 13 mei 2021.
2. Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Geraadpleegd op 13 mei 2021.
3. Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Geraadpleegd op 13 mei 2021.