Kazachse alfabetten

Er zijn vier Kazachse alfabetten.

Kazachs toetsenbord

Latijns alfabet voor de Kazachse taal, aangenomen bij Presidentieel decreet 569 (26 oktober 2017),^[1] herzien per Presidentieel decreet 637 (19 februari 2018).

Latijns alfabet voor de Kazachse taal, aangenomen in april 2021

Kazachs Arabisch en Latijns schrift in 1924.

Oorspronkelijk werd het Kazachs geschreven met het Orchonalfabet (het eerste alfabet voor Turkse talen) en bevatte toen 24 letters. Tegenwoordig worden er drie verschillende alfabetten gebruikt in verschillende landen:

• Het Kazachse Cyrillische alfabet (Қазақ әліпбиі) is gebaseerd op het Russische alfabet met 9 extra letters: Ә, Ғ, Қ, Ң, Ө, Ұ, Ү, Һ, İ. De letters Ц, Ч, В, Ъ, Ь, en Ё worden alleen gebruikt in leenwoorden, waarvan de meeste afkomstig zijn uit het Russisch.
• Het Kazachse Arabische alfabet dat vooral wordt gebruikt in China, Iran en Afghanistan gebruikt 29 letters, de hamza (ء) en de la ligatuur (لا). De letters ۆ, گ, ڭ, پ, چ worden gebruikt voor de weergave van spraakklanken die niet in het Arabisch bestaan.
• Het Kazachse Latijnse alfabet dat gefaseerd wordt ingevoerd in Kazachstan vanaf 2017 tot 2025.^[1] Het lijkt het meest op het alfabet dat gebruikt wordt in het Turks. Een eerder Kazachs Latijns alfabet werd gebruikt ten tijde van de Sovjet-Unie van 1929 tot 1940.

In de onderstaande tabel is de Kazachse transcriptie de Qaydar-transcriptie, hiernaast bestaat de iets afwijkende Janga-transcriptie.

Cyrillisch	Arabisch	Kazachse transcriptie	BGN/PCGN transcriptie[2]	Letternaam	IPA-transcriptie
А а	ا	A a	A a	Алиф (Alif)	/a/, /ɑ/
Ә ә	ءا	Ä ä	Ä ä	Хамза + Алиф (Hamza + Alif)	/æ/
Б б	ب	B b	B b	Ба (Ba)	/b/
В в	ۆ	V v	V v	Уау с "V" (OEaoe/Waw met V)	/v/
Г г	گ	G g	G g	Гаф (Gaf)	/g/
Ғ ғ	ع	Ğ ğ	Gh gh	Айн (Ajn)	/ɣ/, /ʁ/
Д д	د	D d	D d	Даль (Dal)	/d/
Е е	ه	E e	E e	Һа (Ha)	/je/, /e/
Ё ё *	يو	İo io	Yo yo	Йо (Jo)	/jo/
Ж ж	ج	J j	Zh zh	Джим (Dzjim/Jim/Zjim)	/ʒ/
З з	ز	Z z	Z z	За (Za)	/z/
И и	ي	İ i	Ī ī	Йа (Ja)	/ɯj/, /ij/, /i:/
Й й	ي	İ i	Y y	Йа (Ja)	/j/
К к	ك	K k	K k	Каф (Kaf)	/k/
Қ қ	ق	Q q	Q q	Қаф (Qaf)	/q/
Л л	ل	L l	L l	Лам (Lam)	/l/
М м	م	M m	M m	Мим (Mim)	/m/
Н н	ن	N n	N n	Нун (Noen)	/n/
Ң ң	ڭ	Ñ ñ	Ng ng	Каф с тремя точками (Kaf met 3 punten)	/ŋ/
О о	و	O o	O o	Уау (OEaoe/Waw)	/o/
Ө ө	ءو	Ö ö	Ö ö	Хамза + Уау (Hamza + OEaoe/Waw)	/ø/
П п	پ	P p	P p	Па (Pa)	/p/
Р р	ر	R r	R r	Ра (Ra)	/r/
С с	س	S s	S s	Син (Sin)	/s/
Т т	ت	T t	T t	Та (Ta)	/t/
У у	ۋ	U u	Ū ū	Уау с тремя точками (OEaoe/Waw met 3 punten)	/u/, /uw/, /yw/, /w/
Ұ ұ	وُ	Ū ū	U u	Уау с даммой (OEaoe/Waw met damma)	/u/, /ʊ/
Ү ү	ءوُ	Ü ü	Ü ü	Хамза + Уау с даммой (Hamza + OEaoe/Waw met damma)	/y/, /ʏ/
Ф ф	ف	F f	F f	Фа (Fa)	/f/, /φ/
Х х	ح	H h	Kh kh	Ха без точки (Cha zonder punten)	/x/, /χ/
Һ һ	ھ	H h	H h	Һа начальная (Initiaal Ha)	/h/
Ц ц *	تس	Ts ts	Ts ts	Т + С (T + S)	/ʦ/
Ч ч *	چ	Tş tş	Ch ch	Чим (Tsjim)	/tʃ/
Ш ш	ش	Ş ş	Sh sh	Шин (Sjin)	/ʃ/
Щ щ *	شش	Ştş ştş	Shch shch	Ш + Ш (Sj + Sj)	/ʃtʃ/, /ʃ:/
Ъ ъ *	--	--	"	--	--
Ы ы	ى	Y y	Y y	Йа без точек (Ja zonder punten)	/ɯ/, /ɤ/
İ і	ءى	I ı	I i	Хамза + Йа без точек (Hamza + Ja zonder punten)	/i/, /ɪ/
Ь ь *	--	--	’	--	--
Э э *	يه	E e	Ė ė	Һа (Ha)	/e/
Ю ю	يۋ	İu iu	Yu yu	Й + У (J + Oe)	/ju/, /jy/
Я я	يا	İa ia	Ya ya	Й + А (J + A)	/ja/, /jɑ/

* Vooral voorkomend in nieuwere leenwoorden uit het Russisch.

Tekstvoorbeeld

Artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens:^[3]

Kazachs in Cyrillisch schrift	Kazachs in Arabisch schrift	Kazachs in Latijns schrift (2018)	Nederlands
Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс.	بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس.	Barlyq adamdar týmysynan azat jáne qadir-qasıeti men quqyqtary teń bolyp dúnıege keledi. Adamdarǵa aqyl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondyqtan olar bir-birimen týystyq, baýyrmaldyq qarym-qatynas jasaýlary tıis.	Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.