Massa-extinctie

Een massa-extinctie of massa-uitsterving is het wereldwijd, massaal uitsterven van vele soorten organismen in een relatief korte tijdsduur, met een sterk afgenomen biodiversiteit op aarde tot gevolg.

Deze grafiek toont de biodiversiteit tijdens het Fanerozoïcum (550 Ma tot heden). De gele pijltjes geven de vijf grote massa-extincties aan, blauwe pijltjes "gewone" extincties.

Massa-extincties in de geologische geschiedenis

Aan de hand van gevonden fossielen heeft men kunnen bepalen dat in de geologische geschiedenis enkele malen een massa-extinctie van soorten heeft plaatsgevonden. Er zijn tot nu toe vijf momenten (de "Big 5") van massaal uitsterven bekend, waarvan het grootste 251 miljoen jaar geleden plaatsvond, bij de overgang van het Perm naar het Trias. 95% van alle in zee levende soorten stierf toen uit. Bij de laatste grote massa-extinctie, 65,95 miljoen jaar geleden, stierven binnen een relatief zeer korte tijd plotseling de meeste dinosauriërs, rudisten en ammonieten uit, die in de periode daarvoor het aardoppervlak en de zeeën domineerden.

Grote en middelgrote massa-extincties

"Big 5"	Wanneer	massa-extincties
no. 1	447 447 - 444 miljoen jaar BP	Laat-Ordovicische massa-extinctie of Ordovicium-Siluur-massa-extinctie
no. 2	374 374 - 359 miljoen jaar BP	Laat-Devonische extinctie
	260 260 miljoen jaar BP[1]	Midden-Perm-massa-extinctie of Capitaniaanse extinctie
no. 3	251 251 miljoen jaar BP	Perm-Trias-massa-extinctie, de grootste
no. 4	202 202 miljoen jaar BP	Trias-Jura-extinctie
no. 5	066 65,95 miljoen jaar BP	Krijt-Paleogeengrens of Krijt-Tertiairgrens
	033 33,5 miljoen jaar BP	Grande coupure, eind-Eocene massa-extinctie of Eoceen-Oligoceen-massa-extinctie

Oorzaken van massaal uitsterven tot het Kwartair

Artistieke impressie van een meteorietinslag op aarde.

Er is veel gespeculeerd over de mogelijke oorzaken voor deze laatste massa-extinctie. De meest tot de verbeelding sprekende theorie gaat uit van een botsing van de aarde met een groot object uit het zonnestelsel. Zo'n botsing kan een plotselinge sterke klimaatverandering veroorzaken, waarbij niet alle soorten overleven. Er zijn geologische aanwijzingen dat zo'n botsing inderdaad heeft plaatsgevonden. Een mogelijke inslagkrater is onder het aardoppervlak via seismisch onderzoek ontdekt, de Chicxulub-krater onder het Mexicaanse schiereiland Yucatán. Ook zijn er grotere hoeveelheden iridium gevonden in sedimenten van het bovenste Krijt. Iridium komt slechts in zeer kleine hoeveelheden voor op aarde, maar komt op kleinere objecten die in een baan in het zonnestelsel draaien, wel veel voor.

Andere theorieën stellen dat plotselinge klimaatverandering of de gevolgen van een relatief dichtbij staande (super)nova hebben geleid tot grote extincties gedurende de geologische geschiedenis.

Vermoed wordt dat een combinatie van bovenstaande - en andere - factoren binnen korte tijd heeft geleid tot massa-uitstervingen.

Voor vier van de vijf grote massa-extincties heeft men min of meer gelijktijdige massale en enorme uitvloeiingsbasalten (langdurige vulkaanuitbarstingen) gevonden, namelijk:

• Laat-devoon (373 mln jaar geleden): Viluy Traps in het noordoosten van Siberië.^[2]
• Einde van het Perm (252 mln jaar geleden): Siberische Trappen in het noorden van Siberië.
• Einde van het Trias (201 mln jaar geleden): Centraal-Atlantische trappen rond de oceaan in West-Afrika, de Oostkust van de VS en het noordoosten van Zuid-Amerika.
• Ten tijde van de Krijt-Tertiair-overgang (66 mln jaar geleden): de Deccan Traps in West-India. Binnen enkele miljoenen jaren hierna werd de aarde vermoedelijk getroffen door een meteoriet waarvan de krater in 1993 ontdekt is voor de kust van Yucatan.

Alleen de Laat-Ordovicische massa-extinctie heeft men (nog) niet kunnen verbinden met een massale vulkaanuitbarsting (LIP of large ingneous province).