Ministerraad (Nederland)

De ministerraad in Nederland is de vergadering van Nederlandse ministers die samen met de koning(in) deel uitmaken van de regering. De voorzitter van de raad, minister-president genoemd, draagt verantwoordelijkheid voor het regeringsbeleid. In de Nederlandse ministerraad wordt overlegd over het algemeen regeringsbeleid, besluiten worden bij meerderheid van stemmen genomen, elke minister heeft stemrecht. Een minister kan worden bijgestaan door een of meer staatssecretarissen, zij hebben alleen toegang tot de raad wanneer ze zijn uitgenodigd.

Ministerraad van het kabinet-Ruijs de Beerenbrouck III (1929-1933), foto 1929.

De plaatsen van de ministers in het kabinet-Rutte II (2012-2017).

De ministerraad wordt soms aangevuld met de gevolmachtigde ministers van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten, deze grotere raad wordt de Rijksministerraad genoemd. De ministerraad kent ook verschillende ministeriële onderraden waarin interdepartementale onderwerpen besproken worden en tijdelijke ministeriële overleggen plaatsvinden.^[1] Ten tijde van een crisis wordt daarover vergaderd binnen de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing. Een vergadering van de voltallige regering, de kabinetsraad, bestaand uit koning en ministers, wordt voorgezeten door de Koning, maar deze vindt zelden plaats.

Werkwijze

Sinds 1983 wordt de ministerraad in de Grondwet genoemd, in artikel 45 lid 1. De werkwijze van de raad is geregeld in het Reglement van Orde voor de Ministerraad.^[2]

De ministerraad vergadert een keer per week, in principe op vrijdag. Van 1977 tot 2024 gebeurde dit meestal in de Trêveszaal van het ministerie van Algemene Zaken aan het Binnenhof in Den Haag. Vanaf augustus 2024 worden de reguliere vergaderingen gehouden in het Catshuis, omdat de Trêveszaal vanwege de renovatie van het Binnenhof niet beschikbaar is.^[3] Tijdens de voorbereiding van de begroting en bij andere grote of dringende zaken vergadert de raad vaker.

Besprekingen van de ministerraad zijn niet openbaar en alles wat besproken wordt is vertrouwelijk. Na afloop van de vergadering geeft de minister-president een persconferentie over de genomen besluiten. De notulen zijn gerubriceerd als "staatsgeheim, zeer geheim". Ze worden na 20 kalenderjaren openbaar.^[bron?]

Geschiedenis

Bij de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1813, met een Grondwet als leidend juridisch regelwerk, hadden de ministers een andere rol en functie dan tegenwoordig. In het toenmalige staatsbestel stonden de ministers als adviseur of rechterhand in dienst van de koning die het land regeerde, besluiten werden door de koning genomen. Een vergadering met alle ministers vond slechts zelden plaats en werd geleid door de koning of door de (vice)president van de Raad van State. Medewerkers op de departementen en in de diplomatie werden vooral gerekruteerd uit een betrekkelijk klein aantal adellijke en patricische families.^[4] In de periode van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden vergaderde de regering zowel in Den Haag als in Brussel.

In 1840 vond een eerste Grondwetsherziening plaats en vanaf 1842 ontwikkelde de ministerraad zich in de vorm zoals nu bekend. Een nieuw reglement van orde bepaalde dat ministers gezamenlijk konden vergaderen onder voorzitterschap van een van hen, waarbij het voorzitterschap elke drie maanden wisselde. De koning of de Raad van State hoefde niet langer aanwezig te zijn. De raad vergaderde wekelijks en stelde adviezen op voor de koning.

Grondwetsherziening van 1848

Na de revolutionaire gebeurtenissen in Frankrijk en Duitsland gaf koning Willem II opdracht tot een grondige hervorming van het staatsbestel. Onder leiding van Johan Rudolph Thorbecke kwam de Grondwet van 1848 tot stand, waarmee de parlementaire democratie in Nederland werd ingevoerd en de ministers meer macht kregen ten opzichte van de koning.

In 1850 volgde een nieuw reglement van orde. De ministerraad besprak voortaan alle zaken die voor het land van belang waren en kon bindende besluiten nemen. Deze besluiten moesten bij meerderheid worden genomen. Het homogeniteitsbeginsel bepaalde dat ministers na een besluit naar buiten toe eenheid dienden uit te stralen. Koning Willem III, die fel tegen de hervormingen was, verbleef daarom vaak niet in Den Haag.^[4]

Na 1880 was het wisselend voorzitterschap alleen nog formeel. In 1922 werd het vaste voorzitterschap in het reglement vastgelegd. Sinds de invoering van de titel minister-president in 1945 is deze de vaste voorzitter van de ministerraad.^[bron?]

21e eeuw

Op 26 maart 2021 werd voor het eerst in de geschiedenis een ministerraad digitaal gehouden, omdat meerdere ministers positief getest waren op COVID-19.^[5]

Sinds 16 april 2021 worden de agenda’s en besluitenlijsten van de ministerraad openbaar gepubliceerd.^[6][7]