NS 1500 (stoomlocomotief)

NS 1500 was een serie sneltreinstoomlocomotieven van de Nederlandse Spoorwegen (NS) en diens voorgangers Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS) en Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS).

NS 1500
N.C.S. 27 "Koningin Wilhelmina"
Aantal	10
Nummering	NCS: 21-30 SS: 481-490 NS: 1501-1510
Fabrikant	Neilson and Company, Henschel & Sohn
In dienst	1892, 1900, 1902
Uit dienst	1927, 1935-1939, 1945
Asindeling	2'B
Spoorwijdte	1435 mm
Aantal bewaarde exemplaren	0
	Voor gedetailleerde gegevens, zie Kenmerken
Portaal    Verkeer & Vervoer

Geschiedenis

Nadat de NCS in 1890 tijdelijk de 2'B sneltreinlocomotief 105 van de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij had gehuurd, en zeer tevreden over dit type was, kwam de NCS in 1891 met de SS overeen dat de SS een vijftal sneltreinlocomotieven zou bestellen en deze aan de NCS te verhuren voor het toenemende aantal sneltreinen tussen Utrecht en Zwolle. De serie 21-25 werd in 1892 door Neilson and Company in Glasgow geleverd. In 1894 kocht de NCS deze locomotieven van de SS. In 1900 werd de serie uitgebreid met de 26-27, welke eveneens door Neilson and Company werden geleverd. Bij deze twee locomotieven was de stoomdom meer naar voren geplaatst en de watervoorraad in de tender was vergroot tot 14 m³. Een tweede nabestelling werd in 1902 door Henschel & Sohn te Kassel geleverd als 28-30. Deze drie locomotieven weken op meerdere punten af van de door Neilson and Company geleverde locomotieven, maar kregen eveneens een tender met een watervoorraad van 14 m³.

Bij de NCS ondergingen de locomotieven meerdere wijzigingen, waarbij niet elke wijziging bij elke locomotief werd uitgevoerd. Tussen 1901 en 1904 werden de tenders van de 21-25 vervangen door in de eigen werkplaats in Utrecht gebouwde tenders met een watervoorraad van 14 m³. De oude tenders werden gebruikt voor de 16-20. In 1906 werd de 21 voorzien van nieuwe cilindergietstukken met een grotere middellijn en zuigerschuiven, gevolgd door de 25 in 1908. In 1908-1910 bouwden Werkspoor en Maffei drie nieuwe ketels met een maximum stoomspanning van 12,25 kg/cm², welke voor diverse locs uit de serie 21-27 gebruikt zijn. De 25 werd in 1914 voorzien van een vlambuisoververhitter en de 21 werd in 1915 voorzien van een volbezette oververhitter.

In 1919 werd de exploitatie van de NCS overgenomen door de SS, waarbij deze locomotieven in de SS-nummering werden opgenomen als 481-490. Bij de samenvoeging van het materieelpark van de SS en de HSM in 1921 kregen de locomotieven van deze serie de NS-nummers 1501-1510.

De NS zette de bij de NCS gestarte verbouwingen voort door de 1502-1504 en 1506-1507 te voorzien van nieuwe cilindergietstukken met een grotere middellijn en zuigerschuiven. Tevens werden de 1501-1507 voorzien van ketels met een Schmidt-oververhitter. De 1508-1510 zijn nimmer van een oververhitter voorzien en behielden ook de oorspronkelijke cilindergietstukken.

De 1508-1509 werden in 1927 verkocht aan het Spoorwegbouwbedrijf, de 1510 werd in in dat jaar afgevoerd. De 1502-1507 werden tussen 1935 en 1939 afgevoerd. Alleen de 1501 heeft de Tweede Wereldoorlog nog meegemaakt, maar heeft gedurende de oorlogsjaren voornamelijk als verwarmingsketel op het station Maastricht dienstgedaan. Aan het eind van de oorlog werd de 1501 door de Duitsers meegenomen, waarna de locomotief in oktober 1945 weer terugkeerde. Kort daarop, nog in het jaar 1945, werd de loc afgevoerd.

Kenmerken

NS 1500
Aantal	5	2	3
Nummering NCS	21-25	26-27	28-30
Nummering SS	481-485	486-487	488-490
Nummering NS	1501-1505	1506-1507	1508-1510
Fabrikant	Neilson and Company	Neilson and Company	Henschel & Sohn
In dienst	1892	1900	1902
Uit dienst	1936-1945	1935-1937	1927
Asindeling	2'B	2'B	2'B
Spoorwijdte	1435 mm	1435 mm	1435 mm
Gewicht locomotief	50 ton	50 ton	48 ton
Gewicht tender	35 ton	35 ton	35 ton
Middellijn drijfwielen	2150 mm	2150 mm	2150 mm
Middellijn loopwielen	1086 mm	1086 mm	1086 mm
Middellijn tenderwielen	1184 mm	1184 mm	1184 mm
Lengte over buffers	17.156 mm	17.156 mm	17.256 mm
Hoogte	4267 mm	4267 mm	4367 mm
Maximumsnelheid	100 km/u	100 km/u	90 km/u
Verwarmd oppervlak vuurkist	10,0 m2, later 10,5 m2	10,0 m2, later 10,5 m2	11 m2
Verwarmd oppervlak vlampijpen	88 m2, later 71,5 m2	88 m2, later 71,5 m2	92 m2
Verwarmd oppervlak oververhitter	geen, later enkele 25 m2	geen, later enkele 25 m2	geen
Roosteroppervlak	2,07 m2 of 1,97 m2	2,07 m2 of 1,97 m2	2,10 m2
Maximum stoomspanning	10,3 kg/cm2, later 12,25 kg/cm2 of 12 kg/cm2	10,3 kg/cm2, later 12,25 kg/cm2 of 12 kg/cm2	12,25 kg/cm2
Aantal cilinders	2	2	2
Middellijn x slaglengte cilinders	457 x 660 mm, later 482 x 660 mm	457 x 660 mm, later 482 x 660 mm	457 x 660 mm
Stoomverdeling	Stephenson	Stephenson	Stephenson
Waterinhoud	12 m3, later 14 m3	14 m3	14 m3
Brandstofvoorraad	3 ton kolen	3 ton kolen	3 ton kolen
Trekkracht	4600 kg, later 6120 kg of 5990 kg	4600 kg, later 6120 kg of 5990 kg	5500 kg
Soortmerk NS zonder oververhitter	P3	P3	P3
Soortmerk NS met oververhitter	PO1	PO1	n.v.t.