Top Qs
Tijdlijn
Chat
Perspectief

Religie in Maastricht

Van Wikipedia, de vrije encyclopedie

Religie in Maastricht
Remove ads

Dit artikel geeft een overzicht van religies en andere levensbeschouwingen in de Nederlandse stad Maastricht.

Thumb
'Kerkentweeling' aan het Vrijthof: links de protestantse Sint-Jan; rechts de katholieke Sint-Servaas

Verleden en heden

Samenvatten
Perspectief
Thumb

Vroeg-christelijke grafstenen, Sint-Servaaskerk, 5e-6e eeuw

Thumb

Uit het Rijke Roomse Leven: uitvaart kardinaal van Rossum

Zie Geschiedenis van Maastricht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Al sinds de vroege middeleeuwen kon Maastricht beschouwd worden als een christelijke stad. De patroonheilige van de stad is vanouds Sint-Servaas, de eerste bisschop van Maastricht. In de middeleeuwen ontwikkelde de stad zich als een bedevaartscentrum van belang, waarbij vooral de zevenjaarlijkse heiligdomsvaarten tienduizenden op de been brachten. De stad telde vier parochies en een tiental buurt- of kerspelkapellen, en daarnaast twee kapittels en een groot aantal kloosters. Het godsdienstige en 'wereldlijke' leven waren innig met elkaar verweven, waarbij met name de ambachten een grote rol speelden. Tot de dertiende eeuw woonden er ook joden in de stad. Hun aanwezigheid werd in de vijftiende eeuw expliciet verboden, waarna ze pas aan het einde van de achttiende eeuw geleidelijk terugkeerden. De reformatie vond in Maastricht, zoals elders in de Zuidelijke Nederlanden, aanvankelijk veel aanhang, maar werd onder andere door een succesvolle rekatholisering na de inname van de stad door Parma in 1579, de kop ingedrukt. Na de inname door Frederik Hendrik in 1632 kregen de protestantse minderheid en de katholieke meerderheid gelijke rechten.[1]

De Franse Tijd (1794-1814) betekende de opheffing van kapittels en kloosters, en tevens het einde van veel met de Kerk verbonden maatschappelijke instellingen. In de loop van de negentiende eeuw wisten de katholieken weer meer rechten te verwerven. Het kerkelijk leven bloeide op en er vonden weer kloosterstichtingen plaats. De oprichting van katholieke scholen en instellingen droeg bij aan de verzuiling van de samenleving, die vaak gepaard ging met 'socialistenhaat'. Vooral in de eerste helft van de twintigste eeuw was het "Rijke Roomse Leven" in Maastricht zeer zichtbaar.[2] Tegelijkertijd leefden de minderheden van hervormden, gereformeerden (sinds 1902 in Maastricht), joden en socialisten (vaak onkerkelijk) binnen hun eigen, verzuilde gemeenschappen.

In de tweede helft van de twintigste eeuw deed zich een proces van secularisatie en ontkerkelijking voor,[noot 1] waardoor de dominantie van de Rooms-Katholieke Kerk (met name in onderwijs, politiek en maatschappelijk leven) sterk verminderde.[4] Door de diversificatie van de Maastrichtse bevolkingssamenstelling nam ook het aantal niet-katholieke en niet-christelijke geloofsgemeenschappen toe. In de loop van de jaren 1980 versmolten de hervormde en gereformeerde gemeente in het kader van het Samen op Weg-proces tot één PKN-gemeente. Andere, evangelicaal of juist oosters-orthodox georiënteerde groeperingen vestigden zich in de stad, evenals een tweetal moskeeën. Volgens gegevens van het CBS over de periode 2012-2021 beschouwde 69,7% van de bevolking van Zuid-Limburg zichzelf als religieus en 61,5% als katholiek. Dat is aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde van 49,3%, respectievelijk 23,2%. Van de Zuid-Limburgers gaf 12,6% aan minimaal één keer per maand een religieuze bijeenkomst bij te wonen, minder dan het landelijk gemiddelde (15,3%).[5]

Volkstellingen

In 1795 hield de Bataafse Republiek een volkstelling, maar omdat Limburg, inclusief Maastricht, daar niet onderdeel van was werd het niet inbegrepen in de volkstelling.
Van 1830 tot aan de Tweede Wereldoorlog werden ongeveer om de tien jaar volkstellingen gehouden. [6]

In 1830 was van de Maastrichtse bevolking 92,7% katholiek, 6,0% protestants (niet verder opgesplitst) en 1,3% joods. Voor Limburg als geheel was dat 97,8%, 1,6% en 0,5% (35% van de joden in Limburg woonden in Maastricht, terwijl op de totale bevolking Maastricht maar 13% uitmaakte).
In 1840 was dat voor Maastricht veranderd in 84,8%, 13,5% en 1,5%. Nu werd er echter bij vermeld dat 16,3% van de bevolking uit militairen bestond.
In 1849 werd het verder opgesplitst; 88,5% was katholiek, 8,2% nederduits hervormd, 0,9% evangelisch luthers en 2,5% joods. Verder werd opgesplitst naar geslacht. Onder de katholieken waren er iets meer vrouwen dan mannen, vergelijkbaar met Nederland. Maar bij de protestanten was het omgekeerd, en met een aanmerkelijk verschil; de nederduits hervormden waren voor 70,5% mannelijk en de evangelisch luthersen voor 60,0%. Militairen maakten dan ook 7,4% van de bevolking uit. Maastricht had maar liefst 11 kazernes. 55,8% van de nederduits hervormde mannen woonden in die kazernes, en 6,7% van de katholieke mannen.
In de decennia daarop diversifieerden de protestantse gemeenschappen sterk, maar nam het totaal aantal protestanten sterk af, van 2477 in 1849 tot 1198 in 1889, ondanks dat totale bevolking groeide van 25140 naar 32128 inwoners.
In 1889 was nog maar 3,7% van de bevolking protestants en 94,7% katholiek. Dat laatste percentage bleef vervolgens ongeveer gelijk, tot 1947, toen het 95,5% was.
Daarna liep het hat aantal katholieken en protestanten terug door secularisatie en opkomst van andere religies.

De laatste cijfers van het CBS met betrekking tot Maastricht zijn van de periode 2010-2014. Toen rekende 69,8% van de Maastrichtenaren zich tot een religieuze gezindte of levensbeschouwelijke groepering. 13,9% gaf aan minimaal eenmaal per maand een religieuze bijeenkomst te bezoeken.[7]

Meer informatie gezindte, % ...
Remove ads

Rooms-Katholieke Kerk in Maastricht

Samenvatten
Perspectief
Thumb

Maas en Sint-Martinuskerk

Thumb

Koepelkerk

Thumb

Kerk Sint-Pieter beneden

Thumb

Voormalige Hubertuskerk

Parochie-indeling

Alhoewel het aantal kerkgaande rooms-katholieken in Maastricht, zoals ook elders in Nederland, sterk is teruggelopen, zijn er binnen de gemeente Maastricht nog zestien min of meer zelfstandige parochies actief, die alle deel uitmaken van het dekenaat Maastricht (dat daarnaast enkele parochies in de gemeente Meerssen omvat). De zestien parochies hebben 23 parochiekerken in gebruik, een aantal dat dalend is. Het dekenaat Maastricht is een van de veertien dekenaten van het bisdom Roermond en wordt geleid door deken John Dautzenberg (feb. 2022).[8]

Afgezien van de vier centrumparochies – die al sinds de Middeleeuwen bestaan – vallen/vielen de parochiegrenzen grotendeels samen met de wijkindeling van Maastricht). Door de ontkerkelijking zijn sinds de jaren 1990 diverse parochiekerken gesloten en bestaande parochies gefuseerd. Dit proces lijkt nog niet afgerond. Om de toekomst van het katholicisme in Maastricht te waarborgen, zijn de bestaande parochies gebundeld in een zevental parochieclusters of -federaties, die samenwerken op het gebied van bestuur, financiën en inzet van pastoors en kapelaans.[9][noot 2] De parochie-indeling anno 2023 is als volgt:[noot 3]

Daarnaast bestaat er in de kapel van het verpleeghuis Vivre (Amby) een RK parochie van de H. Geest (oosters-katholieke parochie met Byzantijnse liturgie).

Thumb

Zusters Onder de Bogen

Thumb

Voormalig Kruisherenklooster

Kloosters en gemeenschappen in Maastricht

Van het grote aantal kloosters in Maastricht (22 in de zeventiende eeuw) zijn er nog maar enkele over. De meeste zijn kloosterstichtingen uit de negentiende of twintigste eeuw.

Thumb

Heiligdomsvaart, 2011

Thumb

Kapel Sterre der Zee

Maastricht als bedevaartplaats

Maastricht was al in de Middeleeuwen een belangrijke bedevaartplaats. Ook heden ten dage spelen de vier zogenaamde stadsdevoties een belangrijke rol in het geloofsleven van veel Maastrichtenaren en bezoekers:

Eenmaal in de zeven jaar, tijdens de heiligdomsvaart van Maastricht, worden de stadsdevoties in processie door de binnenstad gedragen. Naast de stadsdevoties worden ook andere heiligen vereerd, onder anderen de heiligen Monulfus en Gondulfus, de heilige Hubertus en O.L. Vrouw van Banneux.

Remove ads

Niet-rooms-katholieke kerkgenootschappen

Samenvatten
Perspectief
Thumb

Russisch-Orthodoxe en Armeens-Apostolische deelname Heiligdomsvaart, 2018

Thumb

Surp Karapetkerk

Thumb

Waalse kerk

Thumb

Synagoge Maastricht

Thumb

El Fath-moskee

Anno 2023 zijn er 22 niet-rooms-katholieke, christelijke kerken en groeperingen actief in Maastricht.[noot 4] Het spreekt voor zich dat het aantal kerkelijke gemeenten niets zegt over het aantal leden per gemeenschap.

Oudkatholieke, orthodoxe en oriëntaalse kerkgenootschappen

Protestantse kerkgenootschappen

Evangelicale kerkgenootschappen

Overige christelijke kerkgenootschappen

Remove ads

Niet-christelijke religies

Remove ads

Parareligieuze en niet-religieuze levensbeschouwingen

Het Lectorium Rosicrucianum, een genootschap van rozenkruisers, heeft een vestiging ('tempel') aan de Wycker Grachtstraat.[18] In een pand aan de Heggenstraat zijn twee vrijmetselaarsloges gevestigd: La Persévérance (opgericht in 1753) en La Constance (1750; heropgericht in 2008).[19] Het Humanistisch Verbond organiseert regelmatig bijeenkomsten en cursussen in het Maastrichtse Toon Hermanshuis aan het Sint Servaasklooster.

Remove ads

Zie ook

Geraadpleegde literatuur, noten en verwijzingen

  1. [N 1]
    Tussen 1966 en 1984 daalde het kerkbezoek in het dekenaat Maastricht met 62%. Van de katholieken van zeven jaar en ouder woonde in 1966 46,1% min of meer regelmatig de zondagse mis bij. Ter vergelijking: In het dekenaat Heerlen was dat 57,4%; in heel Nederland 64,4%. In 1969 was het regelmatig misbezoek in Maastricht gedaald tot 42%; in 1972: 29,6%; in 1975: 24,4%; in 1978: 21,9%; in 1981: 21,3% en in 1984: 17,4% (cijfers: KASKI).[3]
  2. [N 2]
    Op de website van het bisdom Roermond worden anno 2023 elf parochies binnen het dekenaat Maastricht-Meerssen vermeld, waarvan negen geheel en één gedeeltelijk binnen de gemeente Maastricht zijn gelegen.[10] Op de website van het dekenaat Maastricht-Meerssen worden anno 2023 negen clusters vermeld, waarvan zeven geheel en één gedeeltelijk binnen de gemeente Maastricht.[11]
  3. [N 3]
    Gevolgd wordt de clusterindeling zoals aangegeven op de website van het dekenaat Maastricht-Meerssen. Binnen de twee clusters in Maastricht-Centrum is nog sprake van min of meer zelfstandige parochies. Binnen de andere clusters is de samenwerking dusdanig gevorderd dat er feitelijk sprake is van één parochie.[11] De clusters 3, 4 en 5 in Maastricht-West zijn nog een stap verder en vormen sinds 2022 één parochiecluster, de parochiefederatie JPII Maastricht, met één pastoor en een wisselend aantal kapelaans en diakens.[12] In Maastricht-Oost functioneert anno 2023 alleen de Lourdesparochie nog zelfstandig; alle andere parochies delen één pastoor (Everard de Jong). In die zin is onderstaande indeling al achterhaald.[13]
  4. [N 4]
    De aanwezigheid van niet-katholieke christenen in Maastricht dateert uit de vroege zestiende eeuw.[15] Na de inname van Maastricht door Frederik Hendrik kregen de protestanten, dat wil zeggen de Nederduits gereformeerden, gelijke rechten ('biconfessionaliteit'). Zij stichtten twee Nederlandstalige gemeenten in de aan hen toegewezen Sint-Janskerk en Sint-Matthijskerk, en daarnaast een Franstalige in de Waalse Kerk. Later in de zeventiende eeuw kwam daar de Duitstalige Lutherse gemeente bij.[16] De vestiging van andere christelijke en niet-christelijke geloofsgemeenschappen is een relatief nieuw verschijnsel.[17]
  1. [1]
    Ubachs/Evers (2006), pp. 30-31, 67-75, 91-92, 103-105, 112-118, 125-126, 131-140.
  2. [2]
    Ubachs/Evers (2006), pp. 163-170, 196-200, 232-233.
  3. [3]
    Pelzer (1985), p. 302.
  4. [4]
    Ubachs/Evers (2006), pp. 255-258.
  5. [5]
    Hans Schmeets en Marieke Houben (2023): Religieuze betrokkenheid in Nederland (met name § 5.2: 'Bijwonen religieuze diensten naar regio'), op cbs.nl, gepubliceerd 7 april 2023, geraadpleegd op 20 augustus 2023.
  6. [6]
  7. [7]
    'Religie en kerkbezoek naar gemeente 2010-2014', op cbs.nl, 13 mei 2015 (Excel-bestand).
  8. [8]
    Bron: website Bisdom Roermond.
  9. [9]
    'Parochies ingedeeld in zes clusters', in: De Limburger, 29 aug. 2012.
  10. [10]
    'Parochies / Dekenaat Maastricht', op bisdom-roermond.nl, geraadpleegd op 20 augustus 2023.
  11. [11]
    'Federaties (Parochies)', op rkmaastricht.nl, geraadpleegd op 20 augustus 2023.
  12. [12]
    'Parochiefederatie JPII Maastricht', op jpmaastricht.nl, geraadpleegd op 20 augustus 2023.
  13. [13]
    Zie o.a. 'Kerkbestuur St. Anna-Lambertus-St. Theresia-Jozef / Pastoor', op rk-parochiesmaastrichtwest.nl, geraadpleegd op 20 augustus 2023.
  14. [14]
    'Parochiefederatie Maastricht-West kiest voor naam Paus Johannes Paulus II', in: De Limburger, 3 april 2021.
  15. [15]
    Ubachs/Evers (2005), p. 436: 'Reformatie'; p. 573: 'wederdopers'.
  16. [16]
    Ubachs/Evers (2005), p. 72: 'biconfessionaliteit'.
  17. [17]
    De la Haye (1995), pp. 217-218.
  18. [18]
    Locatie Maastricht, op rozenkruis.nl.
  19. [19]
    Zie websites La Persévérance en La Constance.
Remove ads
Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads