Republiek Graaff-Reinet

Het district Graaff-Reinet van de Nederlandse Kaapkolonie werd in februari 1795 voor korte tijd overgenomen door een groep opstandelingen. Deze opstand staat bekend als de Republiek Graaff-Reinet.

Graaff-Reinet
←  1795 – 1796  →
(Details) (Details)
Kaart
Algemene gegevens
Hoofdstad	Graaff-Reinet
Talen	Nederlands (officieel)
Religie(s)	Nederlands-hervormd
Regering
Regeringsvorm	Republiek
Staatshoofd	President

Voorgeschiedenis

Zie ook: Trekboeren, Grensoorlogen

In de loop van de 18de eeuw trokken de trekboeren vanuit de Kaapkolonie steeds verder naar het oosten. In de jaren 1770 kwamen zij in het Zuurveld [af] en het Bosberg-Bruintjeshoogte-gebied (nabij het huidige dorp Somerset-Oost) in contact met de van het oosten komende Xhosa. In begin leefden kolonisten en Xhosa vreedzaam samen, maar naarmate de bevolking toenam, ontstonden er conflicten over weilanden. Een groot aantal boeren begon te verlangen om de Xhosa uit het gebied te verdrijven. Dit leidde uiteindelijk tot de Eerste Grensoorlog [af]. Hierbij dreven de boeren een groot aantal Xhosa over de grens. Ze hadden echter niet genoeg macht om de Xhosa permanent te verdrijven.^[1]

In 1786 besloot men vanuit de Kaapkolonie officieel in de regio een district in te richten. Moritz Woeke [af] werd de eerste landdrost. Hij had echter niet genoeg middelen om voor orde te zorgen. Met 3-4 mensen moest hij een gebied controleren dat zo groot was als het huidige Portugal. In 1789 werd hij vervangen door Honoratus Maynier [af], die door historicus Hermann Giliomee [af] beschreven werd als "een typische compagniesdienaar wiens grootste prioriteit was om geld voor de compagnie te besparen". Hij voerde een verzoeningsbeleid tegenover de Xhosa en moedigde de Khoikhoi aan om klachten in te dienen tegen de boeren.^[1]

In 1793 brak de Tweede Grensoorlog [af] los. Deze was catastrofaal voor de kolonisten. Op vier na werden alle hoeven afgebrand. Bovendien roofden de Xhosa een grote hoeveelheid vee. Een commando sloeg terug, maar kon maar een deel van het vee terugwinnen. De schuld hieraan viel in de ogen van de boeren op Maynier, die een van de leiders van het commando was. Hij maakte zich bovendien nog ongeliefder door er op aan te dringen dat de boeren, ondanks het gevaar, op hun plasen bleven.^[1]

Opstand

Op 6 februari 1795 verzamelde zich een groep bewapende burgers voor de drosdij van Graaff-Reinet en beval Maynier het dorp te verlaten. Zij namen hierna, samen met een aantal heemraden en krijgsofficieren, het bewind over het district over. Ze weigerden belasting aan de VOC te betalen, of haar wetten te gehoorzamen. Hetzelfde gebeurde op 17 juni 1795 ook in Swellendam.^[1]

De rebellen haalden inspiratie bij de Franse Revolutie. Ze toonden de Franse driekleur, noemden zichzelf "volksvertegenwoordigers" en hun regering de "nationale conventie". Wat precies hun ideologie was, is echter onduidelijk. In tegenstelling van wat vaak wordt aangenomen, riepen zij geen eigen republiek uit. Hun opzet was eerder om direct vanuit Nederland, waar in januari de Bataafse Republiek uitgeroepen was, te komen. Ze hadden echter geen manier om deze te contacteren.^[1]

De positie van de opstandelingen werd al gauw onhoudbaar. De regering in Kaapstad staakte de levering van wapens aan het district, zodat de boeren in het zuidoostelijke grensgebied weerloos waren tegenover de aanvallen van de Xhosa. Het gros van de rebellen kwam echter uit dit gebied; de inwoners van het noordoostelijke grensgebied, die verstrikt waren in hun eigen conflict met de bosjesmannen, steunden de opstand niet. Contact met Nederland werd definitief onmogelijk toen de Kaapkolonie na de Slag om Muizenberg in augustus onder Brits bewind kwam. In het begin van 1797 aanvaardden de rebellen de nieuwe landdrost die de regering van de Kaap zond.^[1]