Spoorlijn 161 (België)

Spoorlijn 161 is een Belgische spoorlijn die Brussel met Namen verbindt. De lijn is 62 km lang.

Spoorlijn 161 Schaarbeek - Namen
Totale lengte	62,0 km
Spoorwijdte	normaalspoor 1435 mm
Aangelegd door	Grande Compagnie du Luxembourg
Geopend Schaarbeek - Brussel-Luxemburg: 23 okt. 1856 Brussel-Luxemburg - Terhulpen: 23 augustus 1854 Terhulpen - Gembloers: 14 juni 1855 Gembloers - Rhisnes: 10 september 1855 Rhisnes - Namen: 14 april 1856
Huidige status	in gebruik
Geëlektrificeerd	1956
Aantal sporen	2
Baanvaksnelheid	130 km/u
Treindienst door	NMBS
Traject
Legenda lijn 26A van Y Haren Noord lijn 36N van Leuven lijn 27D van Schaarbeek-Vorming lijn 27 v. Antwerpen-C spoor A lijn 36 v. Luik-G spoor A lijn 27 v. Antwerpen-C spoor B lijn 36 v. Luik-G spoor B lijn 25 van Antwerpen-Luchtbal 0,0 Schaarbeek lijn 28 naar Brussel-Zuid 36N naar Leuven lijn 161/1 van Y Zennebrug tot 1952 lijn 161/1 van Y Zennebrug vanaf 1952 lijn 27 naar Brussel-N spoor A lijn 36 naar Brussel-N spoor A Y Josaphat, lijn 161/2 van Brussel-Noord lijn 27 naar Brussel-N spoor B lijn 36 naar Brussel-N spoor B lijn 25 naar Brussel-Noord 3,5 Koninklijke-Sint-Mariastraat Josaphattunnel 385m 4,4 Rogierstraat Deschaneltunnel 548m 5,1 Leuvensesteenweg Schumantunnel 970m lijn 161A van Y Jubelpark 5,8 Brussel-Schuman 6,1 Wetstraat 7,0 Brussel-Luxemburg Mouterij 8,9 Etterbeek lijn 26 van Schaarbeek lijn 26/2 naar Y Etterbeek lijn 160 naar Tervuren opgebroken lijn 26/4 naar Y Boondaal lijn 26 naar Halle lijn 26/3 van Y Watermaal 10,1 Watermaal 12,0 Bosvoorde 13,9 Zoniënwoud grens Brussel - Vlaams-Brabant lijn 161B naar Groenendaal-Renbaan opgebroken 17,0 Groenendaal buurtspoorlijn 293 opgebroken 18,9 Hoeilaart 20,0 Bakenbos grens Vlaams-Brabant - Waals-Brabant lijn 161C naar Genval opgebroken 22,0 Terhulpen 23,2 Genval lijn 161C van Terhulpen opgebroken buurtspoorlijn Ww opgebroken 25,2 Rixensart buurtspoorlijn Ww opgebroken 27,7 Profondsart 29,0 Le Buston lijn 139 van Leuven 30,0 Ottignies lijn 140 naar Marcinelle 34,1 Y Louvain-la-Neuve lijn 161D naar Louvain-la-Neuve 36,0 Mont-Saint-Guibert 38,0 Blanmont buurtspoorlijn 324 opgebroken 40,0 Chastre buurtspoorlijn 324 opgebroken grens Waals-Brabant Namen 41,9 Ernage lijn 147 van Tamines opgebroken 45,0 Gembloers lijn 147 naar Landen opgebroken lijn 144 naar Jemeppe-sur-Sambre 47,6 Lonzée 50,9 Beuzet 53,0 Saint-Denis-Bovesse 56,0 Rhisnes buurtspoorlijn 9, 67 opgebroken lijn 142 van Tienen, lijn 142A van St-Servais opgebroken lijn 130 van Charleroi-Centraal lijn 130B en 130D van Ronet 62,0 Namen lijn 125 naar Luik-Guillemins lijn 162 naar Sterpenich lijn 154 naar Heer-Agimont

Geschiedenis

De lijn werd aangelegd door de Grande Compagnie du Luxembourg, opgericht op 11 september 1846 en overgenomen door de Belgische Staatsspoorwegen in 1873. De spoorlijn werd aangelegd in verschillende delen:

• 12 augustus 1854: Brussel-Luxemburg - Terhulpen
• 9 juni 1855: Terhulpen - Gembloers
• 10 september 1855: Gembloers - Rhisnes
• 14 april 1856: Rhisnes - Namen
• 23 oktober 1856: Brussel-Noord - Brussel-Luxemburg
• 25 september 1874: Schaarbeek - Brussel-Luxemburg

Tussen 1872 en 1876 werd de hele lijn op dubbelspoor gebracht. De spoorlijn 161A verhoogt de capaciteit van de spoorlijn naar 4 sporen tot Etterbeek en geeft een rechtstreekse aansluiting op de spoorlijn 26.

Met de opening van de Brusselse Noord-Zuidverbinding in 1952 werden de spooraansluitingen naar Station Brussel-Noord en de spoorlijn naar Laken aangepast. De aansluitsporen gaan onder de spoorlijnen 25, 26 en 36 door om bij de middensporen van de Noord-Zuidverbinding uit te komen. Op deze wijze is een kruisingsvrije doorverbinding in Brussel-Zuid op de spoorlijn 50A naar Gent mogelijk. Vroeger sloten de sporen aan de oostkant van het vroegere kopstation aan. De rechtstreekse aansluiting naar Laken die vroeger met een viaduct over de hoofdsporen heen ging is vervangen door een tunnel. Restanten van de oude viaduct zijn nog te zien in de volkstuinen.^[1]

Op 14 januari 1956 werd het baanvak tussen Brussel-Noord en Ottignies geëlektrificeerd (3 kV). Een half jaar later, op 30 september 1956, werd ook het baanvak tussen Ottignies en Namen geëlektrificeerd.

Op 1 september 1975 werd de aansluitende zijlijn, spoorlijn 161D, Ottignies - Louvain-la-Neuve geopend. De maximumsnelheid bedraagt 130 km/u. Samen met de uitbreiding naar 4 sporen, zal ook de maximumsnelheid verhoogd worden tot 160 km/u. Tussen Brussel-Noord en Brussel-Luxemburg mag slechts 50 km/u gereden worden, en ook op de helling naar de Maas in Namen moet aan verminderde snelheid gereden worden (100 km/u).

De zogenaamde couponnekestrein reed over deze spoorlijn. Dit was de bijnaam van de treinen richting Luxemburg die populair was bij Belgische fiscale toeristen die interesten op niet-aangegeven beleggingen gingen ontvangen in Luxemburg.

GEN project

In het kader van de Gewestelijk ExpresNet (GEN) wordt het hele traject van Schuman tot de aansluiting naar Louvain-la-Neuve viersporig. Spoorlijn 161A afkomstig van Y Jubelpark via de Schuman-Josaphattunnel kreeg eigen perrons in Schuman. Tussen Brussel-Schuman en Etterbeek kwam een viersporig traject waar de westelijke sporen de 'expres'-sporen werden. De oostelijke sporen van lijn 161A dienen voor het lokaal verkeer, waarbij ook een nieuwe halte, Mouterij, geopend werd. Het viersporig traject tussen Schuman en Etterbeek werd in december 2015 in gebruik genomen.^[2] Daar de viersporigheid tussen Watermaal en Ottignies geëxploiteerd zal worden met de buitensporen voor het lokaal verkeer en de binnensporen voor het snelverkeer, wordt er tussen Etterbeek en Watermaal een spoortunnel gebouwd, zodat het spoorgebruik kruisingsvrij omgewisseld kan worden. Het buitenspoor voor lokaal gebruik richting Brussel (westkant ter hoogte van Watermaal) gaat zo over in het lokaal spoor richting Brussel aan de oostzijde vanaf Etterbeek. De stoptreinen vanuit Ottignies kunnen dan de Schuman-Josaphattunnel gebruiken en volledig gescheiden rijden van de Intercity treinen Namen - Brussel. De verbindingssporen van spoorlijn 26 sluiten enkel aan op lijn 161A.

Goederenverkeer

De vele steile hellingen maken deze lijn ongeschikt voor zware goederentreinen. De helling tussen Ottignies en Mont-Saint-Guibert bedraagt 17 promille en de afdaling naar de Maas bedraagt 18 promille. Goederentreinen richting Luxemburg en Frankrijk dienen dus rond te rijden, via de spoorlijnen 144 en 130. Sinds juni 2001 kan er ook via een nieuwe verbinding (spoorlijn 147) tussen Fleurus en Auvelais gereden worden.

Treindiensten

De NMBS verzorgt het personenvervoer met IC, L-, Piekuur- en ICT-treinen.

Serie	Treinsoort	Route	Bijzonderheden
IC 16	Intercity (NMBS/CFL)	Brussel-Zuid – Namen – Luxemburg
IC 17	Intercity (NMBS)	Brussels Airport-Zaventem – Brussel-Luxemburg – Namen – Dinant	Rijdt in het weekend tussen Brussel-Zuid en Dinant.
IC 18	Intercity (NMBS)	[ Doornik – Aat – ] Brussel-Zuid – Namen – Luik-Guillemins – Luik-Sint-Lambertus	Rijdt alleen op werkdagen. Rijdt in de spits verder naar Doornik.
L 6250	L-trein (NMBS)	Ottignies – Gembloers – Namen
P 7600/8600	Piekuurtrein (NMBS)	Rochefort-Jemelle – Namen – Brussel-Zuid	Rijdt alleen op werkdagen. Een trein Brussel - Rochefort-Jemelle.
P 7650/8650	Piekuurtrein (NMBS)	Namen – Gembloers – Ottignies	Rijdt alleen op werkdagen.
ICT 6960	Toeristentrein (NMBS)	Waver – Bierges-Walibi – Ottignies – Brussel-Zuid	Rijdt tijdens de openingstijden van Walibi. Op werkdagen tot Ottignies.

Gewestelijk Expresnet

Op het traject rijdt het Gewestelijk Expresnet de volgende routes:

Serie	Treinsoort	Route	Bijzonderheden
S 4	S-trein Brussel (NMBS)	Aalst – Brussel-Schuman – Mechelen	Rijdt alleen op werkdagen.
S 8	S-trein Brussel (NMBS)	Zottegem – Brussel-Zuid – Brussel-Schuman – Ottignies – Louvain-la-Neuve	Rit naar Zottegem rijdt niet in het weekend. Een rit rijdt dagelijks tussen Brussel-Zuid - Ottignies. Een rit rijdt dagelijks tussen Ottignies - Louvain-la-Neuve.
S 81	S-trein Brussel (NMBS)	Schaarbeek – Brussel-Schuman – Ottignies	Rijdt enkel tijdens de spits tijdens het schooljaar

Aansluitingen

In de volgende plaatsen is of was er een aansluiting op de volgende spoorlijnen:

Schaarbeek

Spoorlijn 25 tussen Brussel-Noord en Antwerpen-Luchtbal

Spoorlijn 26 tussen Schaarbeek en Halle

Spoorlijn 26A tussen Schaarbeek en Y Haren noord

Spoorlijn 26B tussen Schaarbeek en Y Haren noord

Spoorlijn 27 tussen Brussel-Noord en Antwerpen-Centraal

Spoorlijn 27D tussen Brussel-Noord en Schaarbeek-Vorming

Spoorlijn 27E in de bundel van Schaarbeek-Vorming

Spoorlijn 27F in de bundel van Schaarbeek-Vorming

Spoorlijn 28 tussen Brussel-Zuid en Schaarbeek

Spoorlijn 36 tussen Brussel-Noord en Luik-Guillemins

Spoorlijn 25N tussen Y Albertbrug en Mechelen-Nekkerspoel

Spoorlijn 36N tussen Brussel-Noord en Leuven

Brussel-Luxemburg

Spoorlijn 160 tussen Brussel-Luxemburg en Tervuren

Spoorlijn 161A tussen Y Jubelpark en Watermaal

Etterbeek

Spoorlijn 160 tussen Brussel-Luxemburg en Tervuren

Spoorlijn 161A tussen Y Jubelpark en Watermaal

Y Groenendaal

Spoorlijn 161B tussen Y Groenendaal en Groenendaal-Renbaan

Terhulpen

Spoorlijn 161C tussen Terhulpen en Genval

Genval

Spoorlijn 161C tussen Terhulpen en Genval

Ottignies

Spoorlijn 139 tussen Leuven en Ottignies

Spoorlijn 140 tussen Ottignies en Marcinelle

Y Louvain-la-Neuve

Spoorlijn 161D tussen Y Louvain-la-Neuve en Louvain-la-Neuve

Gembloers

Spoorlijn 144 tussen Gembloers en Jemeppe-sur-Sambre

Spoorlijn 147 tussen Landen en Tamines

Namen

Spoorlijn 125 Luik-Guillemins en Namen

Spoorlijn 130 tussen Namen en Charleroi-Centraal

Spoorlijn 130B tussen Namen en Ronet

Spoorlijn 130D tussen Namen en Ronet

Spoorlijn 142 tussen Namen en Tienen

Spoorlijn 142A tussen Namen en Saint-Servais

Spoorlijn 154 tussen Namen en Heer-Agimont

Spoorlijn 162 tussen Namen en Sterpenich

Verbindingssporen

161/1: Y Zennebrug (lijn 28, 50) - Y Josaphat (lijn 161, 161/2)

161/2: Brussel-Noord - Y Josaphat (lijn 161, 161/1)

Lijn 161C

Tussen station Terhulpen en station Genval lag ten westen van lijn 161 als derde spoor lijn 161C, maar die werd opgenomen in de ombouw naar de viersporigheid in het kader van de GEN-Werken en is thans opgebroken.