Stadstaat

Een stadstaat is een staat bestaande uit een enkele stad en het achterland daarvan (met daarin eventueel nog wat kleinere nederzettingen).^[1]

Singapore, een onafhankelijke stadstaat in Zuidoost-Azië

In de menselijke geschiedenis vormden stadstaten de eerste politieke eenheden. Gewoonlijk begon het met een dorpje of nederzetting dat op een gunstige plaats lag wat betreft handel en transport. Dit was bijna altijd aan een kruispunt van handelswegen en rivieren.

Door haar gunstige geografische positie groeide de nederzetting en werd rijker. Deze groei leidde tot de noodzaak van een betere organisatie van de dagelijkse gang van zaken, en van een georganiseerde verdediging, mede omdat de groeiende welvaart ook dieven en rovers aantrok.

Oudheid

Zie polis (stad) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In het begin nam de religieuze elite de bestuurstaak op zich, in samenwerking met de rijkste families, die het meeste belang bij een goede organisatie hadden. Deze bestuurders groeiden uit tot een aristocratie, die in de latere generaties meestal de touwtjes in handen hield. Allengs groeide de invloed van de goed georganiseerde stad, totdat ze soms ver in de omtrek haar macht en wetten kon laten gelden. Soms ging het zelfs zo goed dat ze omringende steden ging beheersen en integreren in haar invloedssfeer. Dit was het begin van de eerste 'echte' staten.

Voor voorbeelden zie de geschiedenis van Sumerië, de Etrusken, Rome, Griekenland, Egypte en de Indusbeschaving.

De ongeveer vijf miljoen Grieken van ca. 400 voor Chr. (waarvan de helft buiten het huidige Griekenland woonde) waren verdeeld over ongeveer 300 poleis. De meesten daarvan hadden een oppervlakte van enkele honderden km² en ongeveer 10.000 inwoners. Sommige stadstaten zoals Athene en Sparta waren veel groter, maar in dat geval woonde een groot deel van de burgers of onderdanen in dorpen die op meer dan een dagreis van de centrale stad lagen, waardoor deze staten eigenlijk geen typische stadstaten meer waren.

Middeleeuwen

In de middeleeuwen waren stadstaten weer belangrijk. Door het feodalisme stelde de centrale overheid niet veel meer voor, en konden steden langzamerhand grote zelfstandigheid verwerven, totdat ze feitelijk onafhankelijk waren.

De machtigste en rijkste stadstaten lagen in Italië en in Vlaanderen. Bekende voorbeelden:

• Genua
• Florence
• Venetië
• Gent
• Brugge
• Harelbeke
• Kortrijk

Vrijsteden

Vrijsteden waren steden, soms op omstreden strategisch gelegen gebied gelegen of bevolkt door een gemengde bevolking, die op grond van een verdrag tussen de omringende staten of van een internationale organisatie een autonome status hadden of bestuurd werden door een mandaatsregering en een toevluchtsoord mochten zijn voor door grensverschuivingen stateloos geworden personen. Voorbeelden zijn:

• Tanger tussen 1923 en 1956
• Danzig tussen 1919 en 1939
• Triëst tussen 1919 en 1941 en in 1946
• Vrijstaat Fiume tussen 1920 en 1929

Moderne tijd

Er zijn nog steeds enkele stadstaten, zoals:

• Monaco
• Singapore
• Vaticaanstad

Afhankelijke stadstaten

• Berlijn zoals de vrije Hanzesteden van Hamburg en Bremen zijn de drie deelstaten van Duitsland die ook stadstaten zijn
• Ceuta van Spanje
• Gibraltar van het Verenigd Koninkrijk
• Hongkong van China
• Macau van China
• Melilla van Spanje
• Wenen van Oostenrijk.

Zie ook

• Dwergstaat
• Vrije rijksstad