Triviaal

Iets wordt triviaal genoemd in het Nederlands taalgebruik, wanneer het als onbeduidend wordt gezien en/of als niet van belang, met een overwegend negatieve betekenis. Het woord kan in een wetenschappelijke samenhang een neutrale betekenis hebben, met name in de exacte wetenschappen, zie verderop. In het oude Rome duidde het op iets dat alledaags was.

Etymologie en betekenisontwikkeling

Herkomst

Het woord gaat terug op een klassiek Latijns bijvoeglijk naamwoord, trivialis, dat is afgeleid van het Latijnse trivium, "driesprong".^[1] In het Romeinse Rijk was het gebruikelijk om op splitsingen en kruispunten van zijn uitgebreide wegennet (dat meer dan 80.000 km verharde weg bevatte) het "laatste nieuws" te publiceren, zodat reizigers daarvan gaandeweg kennis konden nemen. Zo ging trivialis ook "van de straat" betekenen, zij het in figuurlijke zin: "algemeen toegankelijk, gewoon, alledaags".

Laat-Romeinse tijd en middeleeuwen

In de laat-Romeinse tijd en middeleeuwen kwam er een nieuwe betekenis bij: Trivium was de naam voor de drie vakken die iedere student moest volgen. Daarna volgde de specialisatie. Een dergelijke basisopleiding bestond uit drie vakken: de grammatica, retorica en dialectiek, die als basisvaardigheden werden gezien om als burger goed in de maatschappij te kunnen functioneren. Ook zij werd daarom tri-vium, "drie-sprong", genoemd. Bij het begrip Trivium behoorde het bijvoeglijk naamwoord triviaal, dat dus aanvankelijk betekende: "bij het Trivium behorend, op het Trivium betrekking hebbend".

Latere betekenissen

• In een volgend stadium verschoof de betekenis van triviaal van "niets bijzonders" naar "onbeduidend"; daarmee had het woord een negatieve connotatie gekregen. Dat is de betekenis die het bijvoeglijk naamwoord tegenwoordig meestal heeft.

• In verscheidene wetenschappelijke disciplines wordt het woord triviaal nog altijd in neutrale zin gebruikt. In de wiskunde bijvoorbeeld bedoelt men met triviaal dat een genoemd feit (of bewijs van een stelling) een vanzelfsprekendheid is. Met triviale namen in de biologie en triviale namen in de scheikunde bedoelt men de volksnamen die veelal in het dagelijks leven of binnen een niet-wetenschappelijke context worden gebruikt en geen nomenclatuur volgen.

Afgeleide vormen

Trivialiteit(en) - Zoals triviaal "onbeduidend" ging betekenen, zo ontstond voor "onbeduidendheden" de nieuwe afleiding trivialiteiten, een woord dat daarnaast ook in het enkelvoud kan worden gebruikt (trivialiteit).

Trivia - Een verkorte, waarschijnlijk aan het Engels ontleende vorm van trivialiteiten is trivia. Dit woord is een plurale tantum: het kan alleen in het meervoud gebruikt worden en betekent dan "onbelangrijke, onbeduidende voorvallen". Dit trivia is dus niet het meervoud van trivium.