X Window System

Het X Window System, kortweg X of ook X11 genoemd, is een platform om onder verschillende besturingssystemen, zoals Unix en VMS, een grafische bediening te kunnen gebruiken.

X Window System
Ontwerper(s)	Project Athena
Ontwikkelaar(s)	X.Org Foundation
Uitgebracht	juni 1984 (40 jaar)
Recentste versie	X11R7.7 (6 juni 2012)[1][2]
Besturings­systeem	Unix, Linux, MVS, OpenVMS, DOS
Categorie	venstersysteem
Licentie(s)	MIT-licentie
Website	www.x.org
Portaal    Informatica

Beschrijving

Het platform bestaat uit de X Window-server (het programma X.Org, een server die het scherm beheert) en uit zogenaamde clients, die een verbinding maken met de X-server en daaraan doorgeven wat er op het scherm moet komen. Op de meeste desktop-Unixsystemen draait een servercomponent lokaal, samen met een windowmanager en desktopomgeving, zodat een bureaublad, de taakbalk, menu's en vensters afgebeeld kunnen worden. Tussen de X-server en de clients liggen communicatie-afspraken vast: het protocol.

Het X Window System zorgt ervoor dat niet enkel in een tekstuele omgeving gewerkt kan worden, maar dat ook gebruikgemaakt kan worden van grafische elementen zoals opgemaakte tekst, knoppen, invoervakken, lijsten, menu's, een grafische muiscursor etc. Voor de weergave van de iconen werd het XBM-bestandstype ontwikkeld.

Voor praktisch alle gangbare besturingssystemen zoals Unix, Linux, Mac OS X en Windows bestaan er X Window-servers. Desktopomgevingen maken onder Linux bijna altijd gebruik van X.org.

Versiegeschiedenis

Versie	Uitgavedatum	Belangrijkste wijzigingen
X1	juni 1984	Voor het eerst werd de naam "X" gebruikt; fundamentele veranderingen die het product onderscheiden van W (W Window System).
X6	januari 1985	Eerste versie waarvoor die in licentie gegeven werd aan een handvol externe bedrijven.
X9	September 1985	Kleur. Eerste versie uitgebracht onder de MIT-licentie.
X10	Laat 1985	Ondersteuning voor IBM RT/PC, AT (op DOS) en anderen
X10R2	januari 1986
X10R3	februari 1986	Eerste vrij te verspreiden versie van X. Eerdere versies vereisten een BSD-licentie vanwege codewijzigingen bij init/getty om inloggen te ondersteunen. Uwm werd de standaard windowmanager.
X10R4	december 1986	Laatste versie van X10.
X11	15 september 1987	Eerste versie van het huidige protocol.
X11R2	februari 1988	Eerste X Consortium-versie.[3]
X11R3	25 oktober 1988	Introductie van de loginmanager XDM
X11R4	22 december 1989	XDMCP, twm als standaard windowmanager, applicatieverbeteringen, vorm-extensie, nieuwe lettertypen.
X11R5	5 september 1991	PEX, Xcms (kleurbeheer), font server, X386, X video extension
X11R6	16 mei 1994	ICCCM 2.0; Inter-Client Exchange; X-sessiebeheer; Sync-extensie; X Image extension; XTEST-extensie; X Input; X Big Requests; XC-MISC; XFree86-veranderingen.
X11R6.1	14 mei 1996	X Double Buffer-extensie; toetsenbord-extensie; X Record-extensie.
X11R6.2 X11R6.3 (Broadway)	23 december 1996	Webfunctionaliteit, LBX. Laatste X Consortium-versie. X11R6.2 is een soort tussenversie. Deze bevat enkel volgende nieuwe functionaliteit bovenop X116.1: XPrint, de Xlib-implementatie van verticaal typen en de gebruikersgedefinieerde karakterondersteuning.[4]
X11R6.4	31 maart 1998	Xinerama.[5]
X11R6.5		Interne X.org-uitgave, niet publiekelijk beschikbaar gesteld.
X11R6.5.1	20 augustus 2000
X11R6.6	4 April 2001	Bugfixes en XFree86-veranderingen.
X11R6.7.0	6 april 2004	Eerste X.Org Foundation-versie gebaseerd op XFree86 4.4rc2. Volledige eindgebruikersversie. Verwijderd: XIE, PEX en libxml2.[6]
X11R6.8.0	8 september 2004	Venstertransparantie, XDamage, Distributed Multihead X, XFixes en compositing.XEvIE
X11R6.8.1	17 september 2004	Beveilingsprobleem opgelost in libxpm.
X11R6.8.2	10 februari 2005	Bugfixes en driverupdates.
X11R6.9 X11R7.0	21 december 2005	EXA, grote broncodeverschrijving.[7] Van dezelfde codebasis werd het modulaire autotooled versie 7.0 en de monolithische imake-versie strandde op 6.9.
X11R7.1	22 mei 2006	Verbeteringen aan EXA, KDrive werd geïntegreerd, AIGLX, verbeteringen voor de ondersteuning van besturingssystemen en platforms.[8]
X11R7.2	15 februari 2007	Verwijdering van LBX en de ingebouwde toetsenbordriver, X-ACE, XCB, autoconfig-verbeteringen en opschoning van de broncode.[9]
X11R7.3	6 September 2007	XServer 1.4, hotplugging voor invoer, hotplugging voor uitvoer (RandR 1.2), DTrace probes (sensoren), PCI-domeinondersteuning.[10]
X11R7.4	23 September 2008	XServer 1.5.1, XACE, PCI-rework, snelheidsverbeteringen voor EXA, _X_EXPORT, GLX 1.4, sneller opstarten en afsluiten.[11]
X11R7.5	26 oktober 2009[12]	XServer 1.7, Xi 2, XGE, E-EDID-ondersteuning, RandR 1.3, MPX, voorspelbare aanwijzersversnelling, DRI2-geheugenbeheerder, de beveilingsmodule SELinux, verdere verwijdering van verouderde bibliotheken en extensies.[13]
X11R7.6	20 december 2010[14]	X Server 1.9, XCB-vereiste.[15][16]
X11R7.7	6 juni 2012	Veranderingen in X.org Server versie 1.10, 1.11 en 1.12; Sync-extensie: ondersteuning voor Fence-object; multitouchondersteuning voor Xi 2.2; XFixes 5.0: Pointer Barriers.[17][18]

Toekomstige versies

Versie	Uitgavedatum	Belangrijkste geplande wijzigingen
X11R7.8	2013	X Resource-extensie 1.2[19]

Naamgebruik

Mensen uit de IT-sector noemen het X Window System vaak "X Window", "X11" (omdat de 11e versie gebruikt wordt, sinds 1987) of gewoon "X"^[20]. De term "X-Windows" (op dezelfde manier als in "Microsoft Windows") wordt niet officieel gebruikt, maar hier en daar gebruikt, soms opzettelijk, zoals bijvoorbeeld in het UNIX-hatershandboek.^[21]

• 
  GNOME 2.20
• 
  Xfce 4.4
• 
  LXDE op Lubuntu 11.10
• 
  KDE op Mandriva Linux

Platformen

Het X Window System is beschikbaar als client en/of server voor de meeste Unix en Linux varianten en OpenVMS.

Microsoft maakt sinds 2019 het Windows Subsystem for Linux (WSL) beschikbaar via de PowerShell dat het mogelijk maakt om een native Linuxdistributie naar keuze te draaien, met inbegrip van het X Window System, zonder verdere emulatoren te hoeven installeren mits het systeem beschikt over een 64-bit processor met virtualisatie in de BIOS en up-to-date videodrivers voor de grafische kaart.

Zie ook

• X.Org Server
• XFree86