Blodmarihand

Blodmarihand er ei plante i orkidéfamilien (marihandfamilien) Orchidaceae. Ho blir no rekna som ein type av grasmarihand (nominatunderarten av engmarihand),^[1] og står i Artsdatabanken som varieteten D. incarnata var. cruenta.^[2]

Blodmarihand
Status i verda: Livskraftig
Systematikk
Rike:	Planteriket
Klasse:	Einfrøblada
Orden:	Aspargesordenen
Familie:	Orkidéfamilien
Slekt:	Dactylorhiza
Art:	D. incarnata
Økologi
Habitat:	kalkhaldig eng, skog
Utbreiing:	Eurasia

Utsjånad

Blodmarihand har alltid mørke, purpurfarga blomster, og blir ikkje fullt så stor som andre grasmarihand. Det beste kjennemerket er at både over- og undersida av blada har flekkar som flyt saman, slik at blada ser nærmast brune ut.

Systematikk

Blodmarihand høyrer til den vanskelege slekta Dactylorhiza, på norsk marihandslekta.^[3] Han har tidlegare av og til blitt rekna som ein eigen art med namnet D. cruenta, og har seinare vore teke med i engmarihand-komplekset som underarten D. incarnata ssp. cruenta. I samband med arbeidet med Norsk raudliste for artar for 2021, blei det konkludert med at blodmarihand truleg er ei kunstig eining og blei derfor ikkje vurdert for raudlista.^[4] I den 8. utgåva av Norsk flora er blodmarihand rekna som ein type av grasmarihand.^[1]

I Sverige og Danmark er blodmarihand ikkje rekna som underart, men som varietet (D. incarnata var. cruenta).^[5][6] I Finland og på Dei britiske øyane er han rekna som underart.^[7][8][9]

I Estland er blodmarihand rekna som underart.^[10] I Latvia og Litauen er voksmarihand rekna som eigen art.^[11][12]

Ein annan underart av D. incarnata i Noreg ved sidan av nominatunderarten grasmarihand (ssp. incarnata), er den sjeldne underarten dynemarihand (ssp. coccinea). I Sverige og Danmark veks òg voksmarihand (ssp. ochroleuca eller var. ochroleuca).

I Field Guide to the Orchids of Europe and the Mediterranean (2019) har ein gått heilt bort frå å definere underartar for engmarihand.^[13] I Plants of the World Online held ein fast ved blodmarihand, voksmarihand, dynemarihand, ssp. pulchella og ssp. gemmana som underartar.^[14]

Utbreiing

I Noreg veks blodmarihand på kalkhaldig grunn, mest på eng og i høgareliggande skog. Vanlegast er han i Midt-Noreg.^[15]

Blodmarihand er ganske vanleg i Sverige (svensk namn blodnycklar), men er ikkje raudlistevurdert separat.^[5] Det er nokre usikre registreringar i Danmark (dansk namn blodplettet gøgeurt), men heller ikke der er han raudlistevurdert.^[6] I Finland blir blodmarihand (finsk namn veripunakämmekkä) rekna som sårbar (VU).^[7]

På Dei britiske øyane er blodmarihand (engelsk namn flecked marsh orchid) funne i Irland og nokre få stader i Skottland.^[16] Han er rekna som livskraftig (LC) i den irske raudlista,^[9] medan han er vurdert å vere sterkt truga (EN) i den britiske raudlista.^[8]

I Estland veks underarten (estisk namn täpiline sõrmkäpp) spreidd utanom i nordaust. Han er rekna som nær truga (NT).^[10] I Latvia veks underarten (latvisk namn iedzeltenā dzegužpirkstīte) helst på våt og kalkrik grunn.^[11] På den latviske raudlista er han klassifisert som sjeldan (kategori 3 – samazinās).^[17] I Litauen finst blodmarihand (litauisk namn gelsvoji gegūnė) spreidde stader og er rekna som sårbar (VU).^[12][18]

Hybridar

I Sverige er det registrert hybridar med skogmarihand (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × maculata ssp. fuchsii eller Dactylorhiza ×kerneriorum nothossp. ampolai),^[19][20] med flekkmarihand (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × maculata ssp. maculata)^[21] og med lappmarihand (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × majalis ssp. lapponica).^[22] Blodmarihand kan òg danne ein intergenerisk hybrid (hybrid mellom ulike slekter) med brudespore (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × Gymnadenia conopsea eller ×Dactylodenia vollmannii nothosubsp. raetica).^[23][24]