Harpy

Harpy (gresk fleirtal ἅρπυια, harpūia, «snapparar», latin harpeia) var vesen i gresk og romersk mytologi forma som hybridar mellom fuglar og kvinner. Dei var vindånder med venger og hadde ei viss tilknyting til underverda.^[1] Den bokstavelege tydinga av ordet synest å vera «det som snappar» sidan det kjem frå gresk harpazein (ἁρπάζειν), som tyder «å snappa» eller «å ta».^[2]

Denne artikkelen handlar om fabevelsenet. For fuglen, sjå harpyørn.

Framstilling av harpyar på ein atensk frå 600-talet f.Kr.

Harpyane skal vera døtrene til Thaumas (sonen til Pontus, eller havet) og Elektra (dottera til Okeanus).^[3]

Figur med venger, kanskje ein harpy, som ber med seg ein liten menneskefigur, , på gravrelieff frå den såkalla Harpy-grava frå rundt 480 f.Kr. ved Xanthos, no ved British Museum.

Soger

Harpyar opptrer i Odysseen som vindar som fører bort folk. Her blir det sagt at folk som plutseleg forsvinn er blitt førte bort av harpyar.^[4] Dei tok med seg døtrene til kong Pandareus for å tena erinnyene.^[5]

Dei er kjende frå soga om Jason og argonautane, der dei stal all maten til den fønikiske kongen Fineas frå Thrakia, og gjorde heimen hans illeluktande. I Vergil sin versjon av soga heiter hovudharpyen Celaeno ('mørk').^[1]

Homer nemnar ein harpy ved namn, Podarge. Hesiod nemnar to, Aello og Okypete.^[1]

Ein harpy var mor til vestavinden Zephyros, tidvis skildra som ein av hestane til Akilles.^[6] I denne konteksten har Jane Ellen Harrison oppført oppfatninga i Vergil si Georgica^[7] der hoppene blei gjort drektige av vinden åleine.^[8]

Ifølgje Vergil held harpyane til på øyane Strofades,^[9] eller ved inngangen til Orcus,^[10] ein gud i underverda. Ifølgje Apollonius bur dei i ei hole på Kreta.^[11]

Framstilling

Illustrasjon av ein harpy i Ulisse Aldrovandi sitt Monstrorum Historia, Bologna, 1642

Harpyar blei opphavleg førestilte og framstilte som kvinner med venger, og seinare som fæle rovfuglar med kvinnehovud. Hesiod kalla dei for «ven-håra» vesen,^[12] og bilde på greske keramikkvasar har framstilt harpyane som vene kvinner med venger. Harpyar som stygge og skremmande venga fuglekvinner, som i Eumenidene av Aiskhylos (linje femti) er ei seinare utvikling, grunna ei samanblanding med sirenene. Romerske og bysantinske forfattarar skildra i utpensla detaljar kor fæle og stygge dei var.

Også i moderne tid har ein nytta harpyar i symbolsk kunst, blant anna av Edvard Munch i ei tusjteikning (og variantar i andre media) frå 1898. Hjå Munch er kvinna blitt til eit rovdyr og ein åtseleter med skarpe klør og store mørke venger.^[13]

Galleri

• 
  Tresnitt av ein harpy av Melchior Lorch frå 1582.
• 
  Harpy (1894) av Edvard Munch. Ved Art Institute of Chicago.
• 
  Harpy (1899) av Edvard Munch. Ved Thielska Galleriet.