Jern

Jern eller jarn er eit metallisk grunnstoff med kjemisk symbol Fe og atomnummer 26. Det høyrer til transisjonsmetalla og er plassert i gruppe 8 i periodesystemet. Jern er eit av dei vanlegaste metalla i jordskorpa. Jern er ferromagnetisk.

26 Mangan ← Jern/jarn → Kobolt ↑ Fe ↓ Ru Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Jern/jarn, Fe, 26
Kjemisk serie	Transisjonsmetall
Gruppe, periode, blokk	8, 4, d
Tettleik, hardleik	7 784 kg/m3, 4,0 (ikkje SI)
Utsjånad	Glinsande metallisk med gråskjær
Atomeigenskapar
Atommasse	55,845 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	140 (156) pm
Kovalent radius	125 pm
Ioneradius	64 pm (ladning: +3)
van der Waals radius	(?) pm
Elektronkonfigurasjon	[Ar]${\displaystyle 3d^{6}4s^{2}}$
Elektron per energinivå	2, 8, 14, 2
Oksidasjonstrinn (oksid)	+2, +3, +4, +6 (amfotært)
Krystallstruktur	Kubisk romsentrert
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	1808 K (1535°C)
Kokepunkt	3023 K (2750°C)
Molart volum	7,09 cm3/mol
Fordampingsvarme	349,6 kJ/mol
Smeltevarme	13,8 kJ/mol
Damptrykk	7,05 Pa ved 1808 K
Ljodfart	4910 m/s ved 20 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,83 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	452 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	9,93 MS/m
Termisk konduktivitet	80,2 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	762,5 kJ/mol 1561,9 kJ/mol 2957 kJ/mol 5290 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 54Fe 5.8% (stabilt) 55Fe (kunstig) 2,73 år ε 0,231 55Mn 56Fe 91,72% (stabilt) 57Fe 2,2% (stabilt) 58Fe 0,28% (stabilt) 59Fe (kunstig) 44,503 d β− 1,565 59Co 60Fe (kunstig) 1,5 mill. år β− 3,978 60Co
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Utvinning

Jernmalm inneheld jernoksid. Malmen vert redusert til råjern. Smeltepunktet er 1535 grader celsius, mens kokepunktet er 2750 grader celsius.

Viktige sambindingar

• Rust (FeO(OH))

Bruk

Stål er legeringar som inneheld mykje jern. Desse vert brukt til alt frå kjøkkenreiskap til bygningar. Eigenskapane til stålet er avhengig av kva andre metall som finst i legeringa.

Biologisk rolle

Jern finst som spormineral i hemoglobin og er viktig for oksygentransport i kroppen.

Sjå òg

• Jernalderen
• Periodesystemet
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell

Bakgrunnsstoff

• Om jern Arkivert 2005-02-04 ved Wayback Machine.