Krutbrennar

Krutbrennar (Neotinea ustulata) er ei plante i krutbrennarslekta Neotinea i orkidéfamilien (marihandfamilien) Orchidaceae.^[1] Ho veks ikkje i Noreg.

Krutbrennar
Status i verda: Livskraftig
Systematikk
Rike:	Planteriket
Klasse:	Einfrøblada
Orden:	Aspargesordenen
Familie:	Orkidéfamilien
Slekt:	Neotinea
Art:	N. ustulata
Vitskapleg namn
Neotinea ustulata (Linné) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Økologi
Utbreiing:	Eurasia

Systematikk

Krutbrennar var tidlegare rekna til vårmarihandslekta Orchis med namnet Orchis ustulata,^[2] men er, saman med fleire andre artar, flytta til slekta Neotinea.^[3][4]

Arten har to økotypar som skil seg frå kvarandre i storleik og blømingstid.^[5] Båe varietetane er kjende frå Danmark og Storbritannia:^[6][7]

• N. ustulata var. ustulata blir opptil 30 cm høg og blømer frå april til tidleg i juni^[8]
• N. ustulata var. aestivalis blir 30–80 cm høg og blømer frå slutten av juni til august^[9]

Utbreiing

I Sverige (svensk namn krutbrännare) finst arten først og fremst på Öland og Gotland, der han er ganske vanleg, og arten har òg nokre funnstader på fastlandet. Arten er rekna som livskraftig (LC).^[10]

I Danmark (dansk namn bakkegøgeurt) har krutbrennar vore kjend frå ein funnstad nord på Jylland. Arten er rekna som kritisk truga (CR), og er kanskje utgått.^[6]

Krutbrennar (engelsk namn burnt orchid) veks spreidd i England og Wales, og er verna gjennom den britiske Handlingsplan for biodiversitet.^[11] I den britiske raudlista har arten status som sterkt truga (EN).^[12] Lokalt er han sterkt truga (EN) i England^[13] og kritisk truga (CR) i Wales.^[14]

I Estland (estisk namn tõmmu käpp) veks krutbrennar spreidde stader på øyane og i nord og er rekna som sterkt truga (EN).^[15] I Latvia (latvisk namn deguma dzegužpuķe)^[16] er arten sjeldan og er klassifisert som sårbar (kategori 2 – retas sugas).^[17] I Litauen (litauisk namn smulkiažiedė gegužraibė) har arten berre nokre få veksestader med små populasjonar og er rekna som kritisk truga (CR).^[18][19]

I Benelux er arten (nederlandsk namn aangebrande orchis, fransk namn orchis brûlé) borte frå dei siste veksestadene i Limburg i Nederland, sist funnen der i 1952. I Flandern i Belgia var han borte alt før år 1900, medan han framleis har eit par veksestader i Vallonia.^[20][21] I den nederlandske raudlista er arten rekna som regionalt utdøydd (RE, verdwenen uit Nederland).^[22] I Belgia er han rekna som regionalt utdøydd (RE, regionaal uitgestorven) i Flandern og kritisk truga (CR, menacé d'extinction) i Vallonia.^[23][24] I Luxembourg er han òg rekna som regionalt utdøydd (RE).^[25]