Nattfiol

Nattfiol (Platanthera bifolia) er ei plante i nattfiolslekta Platanthera i orkidéfamilien (marihandfamilien).^[1]

Nattfiol
Status i verda: Livskraftig Status i Noreg: Livskraftig
Systematikk
Rike:	Planteriket
Klasse:	Einfrøblada
Orden:	Aspargesordenen
Familie:	Orkidéfamilien
Slekt:	Platanthera
Art:	P. bifolia
Underartar
heinattfiol (ssp. bifolia) skognattfiol (ssp. latiflora)
Vitskapleg namn
Platanthera bifolia (Linné) Rich.
Økologi
Habitat:	skog, eng
Utbreiing:	Eurasia

Utsjånad

Nattfiol kan bli kring 40 centimeter høg, og har kvite blomar med lang spore i eit glisent aks. Han er oftast litt mindre og spinklare enn grov nattfiol. Hos nattfiol ligg dei to støvbærarane tett ved sidan av kvarandre inne i blomen, medan dei hos grov nattfiol spriker som ein oppned «V». Blomane duftar søtleg, mest om natta, noko som heng sama med at dei blir bestøva av nattaktive tussmørkesvermarar (Sphingidae).

Systematikk

I Noreg har nattfiol desse to underartane:^[2]

• heinattfiol (nominatunderarten P. bifolia ssp. bifolia)
• skognattfiol (P. bifolia ssp. latiflora)

I Plants of the World Online er skognattfiol ikkje rekna som ein eigen underart, men som eit synonym for heinattfiol.^[3]

Utbreiing

Nattfiol veks gjerne i ulike typar slåtte- og beitemark, vegkantar, lyngheier og (beita) skog. Arten lever i det meste av landet, med to tyngdepunkt sør på Austlandet og i Midt-Noreg.^[4] I Norsk raudliste for artar (2021) er arten vurdert som livskraftig (LC).^[5]

Arten finst òg i Sverige (status LC, svensk namn nattviol),^[6] i Danmark (NT, dansk namn bakke-gøgelilje)^[7] og i Finland (LC, finsk namn valkolehdokki).^[8]

Nattfiol (engelsk namn lesser butterfly orchid) veks spreidde stader på Dei britiske øyane, og er verna gjennom den britiske Handlingsplan for biodiversitet.^[9] I den britiske raudlista har arten status som sårbar (VU).^[10] Lokalt er han sterkt truga (EN) i England^[11] og sårbar (VU) i Skottland,^[12] men livskraftig (LC) i Wales.^[13] I Irland har han status som livskraftig (LC).^[14]

I Estland (estisk namn kahelehine käokeel) er nattfiol vanleg over heile landet og er rekna som livskraftig (LC).^[15] I Latvia (latvisk namn smaržīgā naktsvijole)^[16] er arten temmeleg vanleg over heile landet og står ikkje som truga på den latviske raudlista.^[17] I Litauen (litauisk namn dvilapė blandis) veks arten over heile landet og er rekna som livskraftig.^[18][19]

I Benelux veks arten (nederlandsk namn welriekende nachtorchis, fransk namn platanthère à deux feuilles) spreidd i Nederland, men er i sterk tilbakegang, særleg i sør. I Belgia er han svært sjeldan og i tilbakegang i Flandern, litt vanlegare i Vallonia.^[20][21] I den nederlandske raudlista er arten rekna som sterkt truga (EN, bedreigd).^[22] I Belgia er han rekna som sterkt truga både i Flandern (EN, bedreigd) og i Vallonia (EN, en danger).^[23][24] I Luxembourg er han rekna som sårbar (VU).^[25]

Hybridar

Det er gjort funn av hybridar mellom nattfiol og grov nattfiol (Platanthera bifolia × chlorantha eller Platanthera ×hybrida)^[26] i Vestfold, utan at det er klarlagd kva for ein underart av nattfiol som er involvert. Hybriden er truleg oversett.^[27] Hybriden med heinattfiol (Platanthera bifolia ssp. bifolia × chlorantha) er registrert fleire stader i det sørlege Sverige,^[28] medan hybriden med skognattfiol (Platanthera bifolia ssp. latiflora × chlorantha) er registrert nokre få stader.^[29] I Finland er berre skognattfiol representert, så der er det denne hybriden som finst på Åland og heilt i sørvest på fastlandet.^[30] I Danmark er båe underartane representerte i hybridane.^[31] På Dei britiske øyane er hybriden kjend frå spreidde lokalitetar, men det er ikkje skild mellom underartane.^[32] Hybriden er òg registrert i Estland,^[33] i Litauen^[34] og i Nederland^[35] utan at det er skild mellom underartane.

I Sverige er nattfiol (som i dette tilfellet då helst er skognattfiol) rapportert å kunne danne ein intergenerisk hybrid (hybrid mellom ulike slekter) med brudespore (Gymnadenia conopsea × Platanthera bifolia), men funnet er ikkje verifisert.^[36]