Nils Utsi

Nils Reidar Utsi (22. juli 1943–1. januar 2019)^[1] var ein norsk samisk skodespelar, dramatikar og teaterinstruktør frå Tana i Finnmark.

Nils Utsi
Fødd	22. juli 1943
Fødestad	Tana kommune
Død	1. januar 2019 (75 år)
Dødsstad	Tana kommune
Fødenamn	Nils Reidar Utsi
Aktive år	1968–2017
Verka som	skodespelar, filmregissør, manusforfattar
Prisar	Finnmark fylkes kulturpris

Liv og virke

Utdanning

Utsi var fødd i Tana. Etter gymnas i Finnmark tok Nils Utsi skodespelarutdanning ved Statens Teaterskole i Oslo, der han kom inn i 1964 som den fyrste samiske studenten.^[2]

Karriere

Etter skulen blei han tilsett ved Den Nationale Scene i Bergen der han var i tre år frå 1968 til 1971. Han var deretter med på å starta Hålogaland Teater hausten 1971. Dette var det fyrste profesjonelle teateret i Nord-Noreg, og det fyrste regionteateret i Noreg. Utsi var ein av dei kunstnariske drivkreftene ved teateret og deltok i alle produksjonane dei første åra. Dette var ofte oppsettingar som tok utgangspunkt i regional kultur og politikk, mellom anna historia til arbeidarrørsla i Nord-Noreg.

Utsi gjesta seinare Hålogaland Teater (HT) ved opninga av kulturhuset i Tromsø 1983 med Petter Dass, der han hadde hovudrolla, og igjen ved HT sitt 25-årsjubileum i 1996, der han hadde hovudrolla i Postmannen fra Arles. Også ved opninga av det nye teaterhuset til HT i 2005 gjesta Utsi i ei rolle i Benoni og Rosa.

Nils Utsi blei kjend i større delar av Noreg gjennom rolla som faren til sameguten Ante i barne-TV-serien med same namn. Serien blei send på NRK for fyrste gong i 1976 og 1977, og Utsi var personinstruktør for dei samiske medverkande. I den fyrste samiske spelefilmen Ofelaš/Veiviseren (1987), i regi av Nils Gaup, hadde han ei sentral rolle. Filmen blei oscarnominert. I den neste, Bázo frå 2003, hadde han òg ei rolle. Nils Utsi var òg med i Gaup-filmen Kautokeino-opprøret frå 2008. I 2009 spelte han i filmen Jernanger regissert av Pål Jackman. Han deltok i ei lang rekke kortfilmar, mellom anna i samarbeid med Nordland kunst- og filmfagskule.

I 1997 hadde Nils Utsi hovudrolla i Jeppe på Bjerget av Ludvig Holberg i ein samisk versjon, Jeagge Jussa, produsert av Beaivvás Sámi Teáhter i Kautokeino. I 2004 var han instruktør for skodespelet Stein i lomma (Stones in his Pockets) ved same teater. I 2012 hadde han ei sentral rolle i ungdomsserien Hjerterått (regissert av Nils Gaup) på NRK. I 2014 var han ved Stockholms Svenska Riksteatern i När vinterns stjärnor lyser här.

Under Alta-konflikten blei Utsi fjerna frå Stilla tre gonger, og var den fyrste personen av fleire som vart stilt for retten for demonstrasjonen.^[2]

Teaterarbeid (utval)

Ved Den Nationale Scene i Bergen

• 1968: Lille Malcolm og hans kamp mot evnukkene
• 1969: Nederlaget av Nordahl Grieg
• 1969: Mens vi venter på Godot av Samuel Beckett
• 1970: Peer Gynt av Henrik Ibsen

Ved Hålogaland Teater

• 1971: Tolvskillingsoperaen av Bertolt Brecht
• 1971: Gutten og gullfuglen av Nils Utsi, Sigmund Sæverud, Tone Danielsen
• 1973: Det er her æ høre tel av Klaus Hagerup
• 1975: Vor ret vi tar av Klaus Hagerup og Dag Skogheim
• 1975: Peer Gynt av Henrik Ibsen
• 1978: Krittringen av Bertolt Brecht
• 1984: Petter Dass av Lars Berg
• 1997: Postmannen fra Arles av Ernst Bruun Olsen
• 2005: Benoni og Rosa av Knut Hamsun
• 2011: En folkefiende av Henrik Ibsen

Ved Beaivváš Sámi Našunálateáhter

• 1997: Jeagge Jussá (Jeppe på Bjerget) av Ludvig Holberg
• 2000: Eatni váibmu vardá (En mors hjerte blør) av Nils Utsi
• 2004: Regi på Lummaid dievva geađggit (Stein i lomma)

Ved Ice Globe Theater

• 2004: Hamlet

Filmroller

• 1974: Under en steinhimmel
• 1975: Ante – også personregi
• 1980: La elva leve!
• 1980: Svart hav – også manus
• 1983: Jon
• 1986: Nattseilere
• 1987: Veiviseren (Ofelaš)
• 1992: Den femtonde hövdingen
• 2003: Bázo
• 2008: Kautokeino-opprøret
• 2009: Jernanger
• 2009: Polmak i Tana
• 2010: Robert Mitchum est mort
• 2011: Dunderland
• 2011: Skumringslandet
• 2012: Hjerterått
• 2013: Bonki
• 2017: Den 12. mann
• 2019: Askeladden – i Soria Moria slott