Dvergbambusslekta

Dvergbambusslekta (Sasa) er ei slekt av bambus og ein del av grasfamilien (Poaceae).^[1] Slekta er kjenneteikna av dvergartar av bambus som vanlegvis er under 2 meter høge, og lager mange tynne stilk frå ei svært greina og løpande rotstokk med berre ei grein per ledd. I høve til storleiken har bambusane relativt store, breie blad.^[2]

«Sasa» omdirigerer hit. For andre tydingar av ordet, sjå Sasa (fleirtyding).

Dvergbambusslekta
Systematikk
Rike:	Planteriket Plantae
Rekkje:	Karplantar Tracheophytes
Underrekkje:	Frøplantar Spermatophytes
Orden:	Grasordenen Poales
Familie:	Grasfamilien Poaceae
Underfamilie:	Bambusoideae
Stamme:	Arundinarieae
Slekt:	Dvergbambusslekta Sasa Makino & Shibata, 1901

Alle artane stammar frå Asia, dei fleste av dei frå Japan. Nokre artar av dvergbambusslekta har den nordlegaste distribusjonen av alle bambusartar og er innfødde i Sakhalin i Russisk fjerne austen og dei nærliggande Kurilane. Namnet Sasa er avleidd frå det japanske namnet zasa (笹 / ササ) som tyder ‘bambusgras’, og blir brukt til å skilje slekta frå høgare bambusslag i Japan.^{[3][4][5][6][7]}

Skildring

Dvergbambusslekta omfattar relativt korte og buskaktige bambusar som kan spreia seg kraftig til tette, ofte vidstrekte buskas. Rotknollane til dvergbambusartar er leptomorfe (eller spreiande), med lange, løpande og sterkt forgreina røter under bakken. Dei har sideskot frå rota, og stilkane kan nå høgder på mellom 30 cm til 3 m og bli opptil 1 cm i diameter avhengig av arten. Ledda ved toppane er tydelege i dei fleste artane, men til tider er dei jamne og glatte utan renne. Ved leddknutane blir det danna ei enkelt grein, ofte med omtrent den same diameteren som stilken. Slirene rundt stilkane er papiraktige eller lêraktige og er svært varige. Dei sit vanlegvis fast til stilken med mindre dei blir fjerna. Blada er samansette kopla og er generelt store samanlikna med dei fleste bambusar, både i lengd og breidd. Dei er også store samanlikna med storleiken til stilkane.^{[8][9][10][11]}

Når artane blømer har blomestanden typisk form av ein laus kvast med 4 til 8 blomar per småaks, og 6 pollenberarar og 3 arr per blome.^[8]

Sasa blei fyrst formelt skildra av dei japanske botanikarane Tomitaro Makito og Keita Shibata gjennom ei publisering i Botanical Magazine i 1901.^[1][8][12]

Utbreiing og habitat

Sasa på nordsida av Minamishokan.

Dvergbambusslekta høyrer heime i Asia, med ei naturleg utbreiing som strekkar seg frå Sakhalin og Kurilane i Russland i nord, sørover gjennom Japan og Korea,^[13] og over søraustregionen av Kina inkludert Guangxi, Guangdong,^[14] Hong Kong^[15] og Hainan.^[13][16]

Sasa og den nærskylde slekta Sasamorpha inneheld dei einaste arten av bambus som er innfødde i Russland, med dvergbambusartane S. cernua, S. kurilensis, S. megaphylla og S. senanensis (saman med Sasamorpha borealis) som er funne lengst nord av alle bambusartar. Alle dei nemnde artane veks på Sakhalin og/eller Kurilane i Russisk fjerne austen.^{[17][18][19][20][21][22][23]}

Dei fleste av artane i slekta veks berre naturleg i Japan og finst hovudsakleg i tempererte biom, men nokre artar, som Sasa chartacea frå Hokkaido og Honshu, veks hovudsakleg i subtropiske biom.^[24][16]

I Japan dekkjer dvergbambusartar eit estimert landareal på rundt 50 % i fjellregionar. Slike regionar utgjer rundt 250 000 km² eller 70 % av heile landarealet til landet.^[25]  I Hallasan nasjonalpark på øya Jeju i Sør-Korea dekkjer Sasa palmata (kjent lokalt som Jeju-Joritdae) kring 76 % av dei nordlege skråningane av Hallasan, det høgaste fjellet i landet.^[26]

Artar

Sasa kurilensis

Sasa nipponica

Sasa tsuboiana

Sasa veitchii

I februar 2025 godkjende Plants of the World Online (POWO) 39 aksepterte artar i dvergbambusslekta,^[1] medan World Flora Online (WFO) godkjende 42 aksepterte artar.^[27]

Under er ei liste som inneheld eit utval av dvergbambusartar som var godtekne av autoritetane ved Kew/POWO i mai 2025 og den naturlege utbreiinga deira:^[1]

• Sasa cernua Makino - Japan (nordlege/sentrale Japan); Russland (Kurilane, Sakhalin)^[17]
• Sasa chartacea (Makino) Makino & Shibata - Japan (Hokkaido, Honshu) ^[24]
• Sasa er elegant, Koidz. - Japan (Hokkaido, Honshu) ^[28]
• Sasa fugeshiensis Koidz. - Japan (vestlege Honshu) ^[29]
• Sasa gracillima Nakai - Japan (sentrale/sørlege Honshu, Kyushu) ^[30]
• Sasa hainanensis C.D.Chu & C.S.Chao - Kina (Hainan) ^[16]
• Sasa hayatae Makino - Japan (sentrale/sørlege Japan) ^[31]
• Sasa heterotricha Koidz. - Japan (nordlege/sentrale Honshu) ^[32]
• Sasa hibaconuca Koidz. - nordlege og sentrale Japan
• Sasa jotanii (Kenji Inoue & Tanim) M.Kobay. - Japan (Izu-Shoto) ^[33]
• Sasa kagamiana Makino & Uchida - Japan (nordlege Honshu, Shikoku) ^[34]
• Sasa kurilensis (Rupr.) Makino & Shibata - Korea (Utsuryo-to), Russland (Sakhalin, Kuriløyane) til Japan (nordlege/sentrale Japan) ^[18]
• Sasa magnifica (Nakai) Sorgleg.Suzuki - Japan (Kyushu (Kumamoto pref.)) ^[35]
• Sasa megalophylla Makino & Uchida - Japan; Russland (Sakhalin, Kuriløyene) ^[19]
• Sasa miakeanaEg er trist..Suzuki - Japan (Honshu og Shikoku) ^[36]
• Sasa minensis Sad.Eg er trist.Suzuki - Japan (Honshu og Shikoku) ^[37]
• Sasa nipponica (Makino) Makino & Shibata - Japan ^[38]
• Sasa occidentalisEg er trist..Suzuki - Japan (Shikoku) ^[39]
• Sasa palmata (Burb) E.G.Camus - Korea, Japan, Russland (Sakhalin) ^[40]
• Sasa pubens Nakai - Japan (vest-sentrale Honshu)
• Sasa pubiculmis Makino - Japan (Hokkaido, austlege Honshu og Shikoku)
• Sasa pulcherrima Koidz. - sentrale og sørlege Japan
• Sasa rubrovaginata C.H.Hu - Kina (Guangxi og Guangdong)
• Sasa samaniana Miyabe & Kudô - Japan (sørlege Hokkaido og austleg Honshu)
• Sasa scytophylla Koidz. - Japan (Honshu og Shikoku)
• Sasa senanensis (Frankriksk) Rehder - Japan (Hokkaido, nordlege Honshu, Kuriløyene); Russland (Sakhalin, Kuriløyar) ^[41]
• Sasa septentrionalis Makino - sør Sakhalin og nordlege og sentrale Japan
• Sasa shimidzuana Makino - sentrale og sørlege Japan
• Sasa subglabra McClure - Kina (Hong Kong)
• Sorg.Sad.Suzuki - Japan (nordlege og nord-sentrale Honshu)
• Sasa suzukii Nakai - Japan (nordlege og sentrale Honshu)
• Sasa takizawana Makino & Uchida - Japan (sørlege Hokkaido, Honshu og Shikoku)
• Sasa tatewakiana Makino - Sakhalin og nordlege og sentrale Japan
• Sasa tenuifolia Nakai - Japan (sørlege Honshu)
• Sasa tokugawana Makino - sentrale og sørlege Japan
• Sasa tsuboiana Makino - Korea (Jeju-do); Japan (sentrale og sørlege Japan) ^[42]
• Sasa tsukubensis Nakai - Japan
• Sasa veitchii (Carrière) Rehder - Japan (inkludert Kurilane); Russland (Sakhalin, Kurilane) ^[43]
• Sasa yahikoensis Makino - Sakhalin til nordlege og sentrale Japan

Bruk

Til mat

Ulike dvergbambusartar har ei lang historie med bruk til matlaging.^[44]

Nyleg innhausta Sasa kurilensis (kjent som chishima zasa) som ein grønsak i Japan.

Nye skot av nokre dvergbambusartar er etande. Sansai (bokstaveleg omsett som ‘fjellgrønsak’) viser tradisjonelt til grønsaker som har vokse i naturen og deretter blitt hausta av menneske, i motsetnad til å vera dyrka i landbruket.^[45] Unge stilkar av Sasa kurilensis er kjende i Japan som chishima-zasa (チシマザサ) eller nemagaridake, og er særleg populære i Hokkaido og andre delar av nordlege Japan.^[45][46]

Dvergbambusblad blir òg nytta i Japan som omslag for å halda risbollar eller riskaker saman, og samtidig gje risen ein svak smak av bambus.^[47]

Sasazushi (笹寿司), òg kjent som bambubladsushi, er ein spesialitet frå Hokuriku-regionen i Japan, særleg Niigata og byane Jōetsu, Itoigawa og Myōkō. Ein lagar sasazushi ved å plassera ris (smaksett med eddik, sukker og salt) på eit dvergbambusblad (kjent som kumazasa eller kuma) som veks vilt i regionen før det blir toppa med eit utval ingrediensar og krydder. I tillegg til at bambusen er ein lokal, vilk plante, nyttar ein ofte andre typer sansai i retten, som japansk hestehov (fukinoto), felehovud frå einstapeslekta (warabi), og andre bregnetypar som inkludert zenmai og kogomi (strutseveng).^[48]

Sasadango er ein spesialitet frå Niigata og regionane rundt. Det er ei søt riskake fylt med anko (raud bønnepasta) og smaksett med yomogi (Artemisia princeps) før ho blir pakka inn i Sasa-blad og bunden med siv.

Chimaki er ein type japansk mjølbolle som liknar den kinesiske retten zonghi, men har ulikt fyll. Chimaki består vanlegvis av ei blanding av klisterris og andre ingrediensar som er pakka inn i eit dvergbambusblad og vanlegvis bunde med siv før dei blir dampkokte. Chimaki kan vera salte rettar laga av ris, kjøt og grønnsaker, eller søte, med klisterris, yokan (søt raud bønnegele) eller kudzu.^[49] Chimaki er særleg knytt til Akita, Niigata, Yamagata og Aizu-regionen i Fukushima-prefekturet, med særeigne lokale variasjonar. I Akita blir dvergbambus laga til på ein liknande måte, men består berre av klisterris som er innpakka i dvergbambusblad, bunden med siv, og dampa. Dette speglar ei tid då klisterris var mindre utbreidd og dyrare enn uruchi-ris, så det har lenge blitt brukt som festmat.^[50]

Dessertdelikatessen sasadango ein type dango som stammar frå Chuetsu- og Shimoetsu-regionene i Niigata og delar av Aizu-regionen i Fukushima-prefekturet. Søtt klisterrismjøl er smaksett med yomogi som blir fylt med adzuki og bunde i storr.^{[47][51][52][53]}

Dyrefôr

Dvergbambus kan brukast som mat til husdyr. Andre dvergbambusartar er naturlege fôrplantar for ville dyr, inkludert Sasa nipponica, som er ein hovudkomponent i kosthaldet til sikahjort på Ohdaigahara-fjellet i sentrale Japan.^[54] Medan det meste av husdyrhaldet i Japan finst utanfor fjellregionar der dvergbambus særleg veks kan det vera ein nyttig fôrplante, særleg i vintermånadene, sidan han er eviggrøn.^[25] Sasa palmata har vist seg å vera like god som eller betre enn rishalm som del av ein fiberdiett gjeven til hanwookyr, ein koreansk storferase.^[26]

Tekstilar

Washi (和紙) er ein type japansk papir som er blitt laga i over 1000 år. Tradisjonelt blei det laga for hand med plantefibrar frå den indre borken til gampi (Wikstroemia-artar),^[55] mitsumata (Edgeworthia chrysantha) eller kōzo (Broussonetia papyrifera).^[56] Til skilnad frå papir laga av tremasse kan nokre typar washi gjerast sterke nok til å nyttast som klede eller andre tekstilar.^[57] Nyare forsking av Mitsuo Kimura ved Mie-universitetet i Japan har utvikla teknikkar for å laga washi av kumazasa (Sasa) med produkt som tøflar, badehandklede og sengeklede laga av Sasawashi Company i Japan.^[58]

Dyrking

Sasa i Makino minnehage i Tokyo.

Som andre bambusslekter blei dvergbambus introdusert til vestlege hagar i tida med botaniske ekspedisjonar og plantejakt på 1800-talet. Sasa veitchii blei innført til Storbritannia i 1879,^[59] og Sasa palmata kring 1889.^[60][61] Begge dvergbambusartane er utbreidde i britisk hagebruk i dag,^{[59][60][62][63]} i lag med Sasa tsuboiana og andre artar.^[64] Utanfor Storbritannia er Sasa-artar (hovudsakleg S. palmata og S. veitchii) blitt registrerte som innførte i Tsjekkoslovakia (Tsjekkia og/eller Slovakia), Frankrike, Irland og New Zealand.^[1]

Kanskje med unntak av Indocalamus tessellatus har Sasa palmata dei største og breiaste blada av alle tempererte bambusartar. Dette og den eviggrønne naturen til planten gjer at han kan gje ei tropisk kjensle til tempererte hagar samstundes som han er hardfør ned til -15 °C eller meir.^[61][63][65]

Dei nye blada til alle dvergbambusartar er grøne, men nokre artar, som Sasa veitchii, opplever nekrose som svar på temperaturar under frysepunktet og kan utvikla karakteristiske border med lysare farge.^[59][60] Variegerte variantar av nokre dvergbambusartar blir òg dyrka, inkludert Sasa kurillensis 'Shima-shimofuri'.^[66]

I situasjonar der den kraftige, breiande veksten til bambusar som dvergbambusartar kan vera eit problem, kan ein avgrensa bambusen ved å planta han i potter eller liknande, eller ved å installera ein rotbarriere som hindrar spreiinga av røten utanfor eit visst område.^[67][68][69] Jordtilhøve og plassering kan òg ha ein innverknad på spreiinga til bambus, og dvergbambus veks særleg kraftig i fruktbar, fukthaldig jord i delvis skugge.^[68]

Fossilfunn

Det er skildra fossil av †Sasa kodorica frå pliocen i Kodoridalen i Abkhasia iGeorgia.^[70]

Sjå også

• Pseudosasa, ei anna bambusslekt