Sophora toromiro
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Sophora toromiro, kjend som toromiro, er ein blømande treart i erteblomfamilien som er endemisk for Påskeøya. Sophora toromiro er utrydda i naturen, men nokre individ har overlevd i botaniske og private samlingar.[1] Treet har ei viktig kulturell tyding for rapa nui-folk, som skar det ut til skulpturar, seremonielle gjenstandar og andre reiskapar av tre.[2]
Remove ads
Skildring
Sophora toromiro kan veksa til busk eller tre, med ei utvaksen høgd på opptil 5 meter. Blada er parflika, med gule klokkeforma blomar. Veden er tynn og hard, med ein raudbrun farge og vertikale spalter.[3]
Historie
Den fyrste dokumentasjonen av Sophora toromiro blei gjort i 1774 av europeiske nybyggjarar, med notat som tyder på at arten var lite utbreidd og visuelt død eller døyande på grunn av overbeiting.[4] Genetiske prov frå eit dyrka eksemplar frå 1800 tyder på at Sophora toromiro blei introdusert til Europa på 1600- og 1700-talet av utforskarar.[5]
Kraftig avskoging hadde utrydda det meste av skogen på Påskeøya i fyrste halvdel av 1700-talet. Treet, som tidlegare hadde vore vanleg og utbreidd, blei sjeldan, og døydde ut i naturen på 1960-talet.[6] Det siste ville eksemplaret var ein plante i Rano Kao i 1935, som blei felt i 1960.[7] Ifølgje lokal tradisjon var tavlene med rongorongo-skrift frå Påskeøya laga av toromirotre. Men alle tablettar av innfødd trevirke som er testa med moderne metodar har vist seg å vera Thespesia populnea, kjend som miro eller milo i nokre polynesiske språk.[6] I tillegg gjekk folkesetnaden ned på grunn av overbeiting ved innføring av kaninar, sauer, grisar, hestar og kveg.[4] Andre menneskelege påverknader inkluderer auka bruk av eld for å rydda skog i samband med nybygging.[1]
Remove ads
Bevaring
Treet blei gjeninnført på øya i eit vitskapleg prosjekt delvis leidd av Royal Botanic Gardens i Kew og Göteborg botaniske hage, der dei einaste attverande plantane av denne arten med dokumentert opphav blei dyrka på 1960-talet frå frø samla frå eit enkelt tre av Thor Heyerdahl. Sjølv om det er vanskeleg å få frøa til å spira og overleva slike stader, har ein lagt ned arbeid i å gjera det og introdusera treet tilbake til Rapa Nui.[3][8] Somme tider er det blitt hevda at alle toromiro-tre stammar frå dette eine individet, men forsking har vist at etterkomarar av minst eitt anna tre har overlevd.[9]
Jardin du Val Rahmeh, ein botanisk hage i Menton sør i Frankrike, er vigd til å ta vare på uvanlege artar, mellom dei Sophora toromiro.
Kjelder
Bakgrunnsstoff
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads