Stoa

Stoa (Stoisk filosofi, stoisisme) er ei filosofiretning grunnlagd av Zenon frå Kition rundt 300 f.Kr. Stoisismen er ei av dei viktigaste og mest varande tankeretningane frå den greske og romerske antikken^[1] og har fått ein renessanse i moderne sjølvhjelp-litteratur.

Zenon frå Kition, grunnleggaren av stoa

Kjernepunktet i stoisismen er at den kunnskapsrike og vise møter alle hendingar i livet med uforstyrra ro og lever etter sine dygdsideal i både opp- og nedgangstider.

Historikk

Stoa vert til vanleg delt inn i tre fasar:^[2]

• Eldre stoa (300–150 f.Kr.): Namnet kjem av at grunnleggaren Zenon samla elevane sine i stoa poikilê («den fargerike søylehallen») på agoraen i Aten. Etter Zenon leia den mindre betydelege Kleanthes frå Assos stoa, medan eleven hans, logikaren Krysippos frå Soloi, utvikla Zenons grunnprinsipp og vert rekna som den andre grunnleggaren. Krysippos skreiv over 165 verk, men ikkje anna enn fragment er bevart av dei verka filosofane frå eldre stoa skreiv.^[3]

• Mellomstoa (150–50 f.Kr.): Panaitios flykta til Roma og gjorde læra kjent der. I Roma var òg Posidonius, ein ven av Cicero. Cicero var ikkje stoikar, men er ei av dei beste indirekte kjeldene til tidleg stoisisme.

• Yngre stoa (0–200 e.Kr.): Den frigjevne greske slaven Epiktet underviste i Roma og framståande romarar som Gaius Musonius Rufus, Seneca den yngre og keisar Marcus Aurelius skreiv dei einaste komplette antikke verka om stoa som er bevart. Romarane konsentrerte seg hovudsakleg om etikken.^[4]

Lære

Stoikarane delte filosofien i dei tre hovudemna (topoi) etikk, naturfilosofi og logikk. Etikk forsto dei som studiet av korleis livet best kan levast. Naturfilosofien besto av naturvitskap og metafysikk, og logikken var ein kombinasjon av moderne logikk, epistemologi, språkfilosofi og kognitiv vitskap. Filosofien var meint brukt på kvardagslivet, og for det formålet var studiet av etikken det grunnleggande elementet, medan naturfilosofien og logikken var å sjå som støttevitskapar.^[2]

Viktige stoiske dygder var visdom, mot, rettvise og måtehald, medan hjarteløyse (crudelita) og medkjensle (misericordia) vart rekna som laster. Sistnemde kan verka overraskande, men kjem av at stoikarane unngjekk emosjonar.^[3] Dygdene var det einaste gode, lastene det einaste vonde, medan alt anna var likesæle fenomen (adiáphora). Rett nok har nokre adiafora positive forteikn, til dømes god helse, rikdom og utdaning, medan sjukdom, fattigdom og fåkunne er døme på negativt lada adiafora (apaxia).^[5]

Dei antikke stoikarane hevda at det einaste ein treng for å oppnå eit lukkeleg liv er å leve dygdefullt og unngå lastene. Stoa er ei dygdsetisk retning og tilhengarane tolka dygdsetikken ekstremt i den forstand at utøving av dygdene (askêsis) ikkje berre er naudsynt, men òg tilstrekkeleg for å oppnå ein tilstand av eudaimonia («lukke» eller «bløming»). Det er verd å merke seg at for stoikarane var ikkje lukke ei flyktig kjensle, men den uforstyrra sjeleroa som følgde av eit godt levd liv.^[5]