Zulu
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Zulu, òg kjend som isiZulu, er eit bantuspråk i niger-kongofamilien som vert tala av om lag ni millionar menneske kjende som zuluar. Fleirtalet av dei (over 95 %) bur i Sør-Afrika. Språket er det som blir forstått av flest folk i landet, over halvparten av innbyggjarane (Ethnologue 2005), og blei i 1994 eitt av elleve offisielle sørafrikanske språk. Ein snakkar òg zulu i Malawi, Mosambik og Eswatini.
| ██ 0–20% ██ 20–40% ██ 40–60% | ██ 60–80% ██ 80–100% |
- For andre tydingar av oppslagsordet, sjå Zulu (fleirtyding).
Remove ads
Grammatikk
Zulu er eit tonespråk. Zulu er også kjend for å ha klikkelydar. Zulu har ein dental, ein alveolar og ein lateral klikk, dei blir skrive 'c, q, x.
Zulu er eit agglutinerande SVO-språk og høyrer til språkfamilien nguni. I M. Guthrie sitt klassifiserintgssystem høyrer zulu til sone S.
Språkhistorie
Den kjende historia til språket er knapp, men det finst vitnemål om språket frå 1500-talet. Zuluane kom til dagens Sør-Afrika rundt 1300-talet. Som xhosaene, som hadde innvandra under tidlegare bølgjer av bantuekspansjonen, tok zulu opp mange lyder frå språka til khoisan- og sanfolk. Dette har ført til at både zulu og xhosa har klikk-konsonantar lik desse språka.
Som alle andre sørafrikanske språk var zulu berre eit talespråk fram til europeiske misjonærar kom til området. Den første grammatikken over zulu blei utgjeven i Noreg i 1850 av den norske misjonæren Hans Schreuder.[2] Det første dokumentet skrive på zulu var ei bibelomsetjing frå 1883. I 1901 oppretta John Dube, ein zulu frå Natal, Ohlange Institute, den første innfødde utdanningsinstitusjonen i Sør-Afrika. Han var også forfattaren av Insila kaShaka, den første romanen skriven på zulu.
Utviklinga til skriftspråket vart styrd av Zulu Language Board i KwaZulu-Natal fram til dette blei erstatta av Pan South African Language Board, som tek for seg alle dei offisielle språka i Sør-Afrika.
Remove ads
Lydlære
Vokalar
Konsonantar
Konsonantane markert med trema (to prikkar) er depressor-konsonantar som påverkar tonen til stavinga si.
Klikkelydar
Zulu har tre klikkelydar:
- c: dental (som ein smattar på norsk når noko er gale/synd)
- q: alveolar (som ei flaske som opnar med eit «pop»)
- x: lateral (som ein smattar på hestar)
Remove ads
Språkdøme
Under følgjer ei liste enkle uttrykk som kan brukast om ein vitjar eit zuluspråkleg område.
| Sawubona | Hei til éin person |
| Sanibonani | Hei til ei gruppe |
| Ngiyabonga (kakhulu) | (Tusen) takk |
| Hamba kahle/Sala kahle | Ha det bra ('gå vel')/ha det bra ('ver vel') (Brukt ved avskjed. Personen som blir verande ein stad seier «hamba kahle» og personen som forlét han «sala kahle») |
| Hambani kahle/Salani kahle | Ha det bra ('gå vel')/ha det bra ('ver vel') for ei gruppe folk |
| Eish! | Wow! (utrop ved sjokk/overrasking, også brukt i sørafrikansk engelsk) |
| Hhayibo | Nei!/Stopp!/Ikkje! (også brukt i sørafrikansk engelsk) |
| Yebo | Ja |
| Cha | Nei |
| Angazi | Eg veit ikkje |
| Ukhuluma isiNgisi na? | Snakkar du engelsk? |
| Ngisaqala ukufunda isiZulu | Eg har nett byrja lære zulu |
| Uqonde ukuthini? | Kva meiner du? |
Remove ads
Kjelder
Bakgrunnsstoff
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads