Arcturus

Arcturus, Alpha Bootes dins la terminologia latina scientifica, es l'estela principala de la constellacion dau Boièr e una deis estelas pus lusentas dau cèu nuechenc. Es una estela de tipe giganta roja de 1,08 massa solara que se situa a 36,7 ans lutz de la Tèrra. Coneguda dempuei la Preïstòria, es mencionada dins fòrça tèxtes astronomics ancians. A un movement pròpri important e es probablament originària d'una galaxia absorbida per la Via Lactèa car sa trajectòria es fòrça diferenta deis estelas classicas de la galaxia nòstra.

Constellacion dau Boièr amb Arcturus.

Istòria

Aisament visibla dins lo cèu de l'emisfèri nòrd, Arcturus figura dins fòrça tèxtes astronomics ancians. En Mesopotamia, èra liada au dieu Enlil^[1]. Pus tard, foguèt citada per lo Grèc Esiòde au sègle VIII avC^[2]. Lo nom actuau de l'estela provèn de l'astronomia grèga que la diguèt Ἀρκτοῦρος. Pasmens, aqueu nom foguèt adoptat per leis Europèus a la Renaissença car, durant l'Edat Mejana, predominèt l'apelacion aràbia, Al Simak Al Ramih, en causa de l'influéncia dei sabents arabis durant aqueu periòde^[3][4].

Dins leis autrei tradicions astronomicas, l'estela èra dicha Swati ò Svati' en Índia ont èra associada a una pèrla per lo poèta Bhartrihari^[5]. En China, èra dicha Da Jiao, çò que significa « granda bana », car fasiá inicialament partida d'una constellacion representant un cavau celestiau. Pasmens, gràcias a son esclat important, una particularitat d'Arcturus es qu'es egalament ben presenta dins lei legendas d'autrei pòbles coma leis Inuits, leis Amerindians e lei Polinesians. En particular, aguèt probablament un ròtle important dins la navegacion nuechenc dins l'Ocean Pacific durant la Preïstòria

Caracteristicas

Imatge optic d'Arcturus.

Arcturus es una estela giganta roja que tèn una magnitud absoluda de -0,30. Ansin, se sa massa es estimada a 1,08 massa solara, son diamètre es de l'òrdre de 25 còps aqueu dau Soleu e sa luminositat es 170 còps pus importanta^[6][7]. Son temps es estimat entre 6 e 8,5 miliards d'ans^[6]. Segon sa color, auriá agotat la màger part de sei resèrvas d'idrogèn e seriá a iniciar de reaccions termonuclearas basadas sus l'èli^[8]. Segon son espèctre electromagnetic, Arcturus es una giganta roja de tipe K qu'a una metallicitat relativament febla. Es ansin probablament una estela de populacion II^[9].

Pasmens, la particularitat pus importanta d'Arcturus es probablament sa trajectòria e son movement pròpri important^[10]. D'efiech, Arcturus se raprocha rapidament dau Sistèma Solar (122 km/s) e seguís pas una orbita « normala » au sen de la Via Lactèa. Ansin, durant l'Antiquitat, l'estela èra mai au centre de la constellacion dau Boièr^[1]. Aqueu fenomèn es explicat per l'absorpcion regulara de galaxias nanas per la Via Lactèa. Segon aquela ipotèsi, Arcturus seriá eissida d'una galaxia intrada en collision e « digerida » fa 5 a 8 miliards d'ans. L'existéncia d'un corrent de 52 estelas acompanhant Arcturus e presenta de caracteristicas metallicas similaras sembla de confiermar aquela teoria e d'explicar aquela trajectòria rara^[11].

Enfin, de mesuras d'oscillacions menadas per lo satellit Hipparcos suggerisson l'existéncia d'un companhon subestellar de 12 massas de Jupitèr situat a una distància de 1,1 unitat astronomica. Aquò es pas encara demostrat mai leis estelas presentant un fenomèn similar son sovent lo centre d'un sistèma multiple^[12]. La natura d'aquel objècte es desconeguda (exoplaneta, nana bruna...).

Observacion

Arcturus dins la constellacion dau Boièr.

Amb una magnitud aparenta de -0,05, Arcturus s'obsèrva aisament a uelh nus dins lo cèu nuechenc qu'es la quatrena estela pus lusenta^[13][14]. Es tanben aisat de l'observar amb un telescòpi durant la jornada coma o mòstra l'experiéncia realizada en 1635 per l'astronòm francés Jean-Baptiste Morin (1583-1656). Arcturus fa partida d'un « camin » famós que permet de s'orientar dins lo cèu. D'efiech, l'estela se situa dins lo perlongament dau margue de la Granda Orsa e permet de trobar Spira, l'estela principala de la Verge (« virar sus Arcturus e se ronçar sus Spica »^[15]).

Arcturus es associada amb Regulus e Spica au sen dau Triangle de la Prima, un grop de tres estelas brilhantas caracteristicas de la sason dins l'emisfèri nòrd. Dins aquò, aquela figura es mens coneguda que lei Triangles de l'Estiu e de l'Ivèrn en causa de son extension importanta dins lo cèu. Tanben, existís una varianta a l'entorn d'Arcturus, de Spica e de Denebola, çò que permet pas d'establir un traçat clar.