Conca de Dalt

Aramunt Vell e Les Eres (Aramunt nou) èran de l'ancian municipi d'Aramunt, Claverol, lo Pont de Claverol, Sossís e Sent Martí de Canals èran de l'ancian municipi de Claverol, Hortoneda, Pessonada e Herba-savina èran de l'ancian municipi d'Hortoneda de la Conca, Erinyà, Serradell, Toralla, Torallola e Rivert èran de l'ancian municipi de Torallola i Serradell.

Aramunt

La prononciacion es airamún (locala) o airimún (Coll de Nargó). Las fòrmas ancianas son Eramonte en 958, Eramont en 1056, ipso castro de Eramon, cap a 1070, B. de Eramont, Aramunt en 1343, loch d'Aramunt en 1359, Aramont en 1366, Aramont en 1408. Es un nom germanic de persona en -mund e non pas un compausat de munt (las fòrmas pus ancianas son en -on- e non en -un-); mès las fòrmas graficas son sovent en -nt-, pr'amor de l'influéncia de munt < latin montem. Lo nom de persona pòt èsser Aramund o Harimund / Herimund. Coma las mencions pus ancianas son en Era-, aquò va dins lo sens del darrèr, pr'amor que lo càmbiament fonetic Era- > Ara- es normal^[1].

Les Eres

Nom d'origina de Aramunt nou. Representa, al plural, era, « aira de batre (ièra, sòl) ».

Claverol e lo Pont de Claverol

Fòrmas ancianas : Claverol en 903, Claverolo a la fin del sègle X, Claverol en 1156, Claverola en 1359, Serra de Claverol en 1408. Lo Pont de Claverol èra lo lòc ont se clavavan e desclavavan los « rais » (radèu format de bilhons), e dempuèi aquí enviavan los socs per viá terrèstra. Lo nom sembla un derivat del latin CLAVARE « clavar » : pont *claver, donc lo pont de clavar e desclavar los rais. Claverol (vilatge situat pus naut) prenguèt probablament lo nom del lòc pus conegut dins lo territòri ^[2].

Sossís

I a d'embodens nombroses dins aquel terren escarpe (flus, doç). Lo nom es ligat al vèrbe solsir-se del catalan occidental (ensulsiar-se en catalan central). L'etime es benlèu SOLI-SÉDIUM, segon l'idèa d'Antòni Tomàs, o un autre, ambe l'absorpcion de -l implosiva per o ^[3]. Comparem çaquelà ambe'l Sossís de Montagut de Carcin, en terren calcari, « esfondrament, abausonament, iga (avenc), gorg », que Andrieu Soutou interprèta coma lo resultat de subsidium, derivat del vèrbe subsidere, « s'esfondre, s'abausonar, èsser engolit, s'abissar » ^[4].

Sent Martí de Canals

Sent Martí representa Martinus, avesque de Tors, evangelizator de la Gàllia al sègle IV^[5]^,^[6].
Las fòrmas ancianas son : S. Martinus de Canals, benlèu en 903, S.M. de Canales en 931, eccl. Sti. Martini in Canales en 966, S. M. de Canals en 903, 1163, 1260, 1359, 1408, in Canales ---ad Canales en 930.
S'agís pas de canal d'irrigacion, etc, mès puslèu de fendas, de regas dens la tèrra [pr'amor de l'aiga]. Veire lo precedent ^[7].

Hortoneda (de la Conca)

La prononciacion es ortonéda o artoneda (Joan Coromines a pas notat). Las fòrmas ancianas son Ortoneta en 958, apud Ortaneda al sègle XII, Pere d'Ortoneda en 1170, loch d'Ortaneda en 1359. Sembla un nom ligat a un radical preroman a l'origina, non pas ambe òrt. Las fòrmas ambe a son l'indici d'un ancian Artoneda [ambe metatèsi]. Lo sufixe -eda indica probablament un nom de planta. I a tanben d'exemples occitans : Hourtoux, près de Fulhan (Aude), atestat Ortonibus en 1271 e Ortós (accent grafic ?) al sègle XIV, la montanha de Lourtoue entre la val d'Aspa e la val d'Aussau (-n- de ona s'amudís en gascon) ^[8].

Pessonada

En catalan occidental pirenenc, pessó (peçó) representa un pilòt conic de causas (mai que mai èrba, palha e autres produits agricòlas). Es benlèu un derivat de peça, sense poder exclure un mot preromanic en relacion ambe'l basc pheçoin. Lo mot a d'aplicacions toponimicas coma Los Pessons, grand circ d'estanhs separats per de tucas conicas, a Soldeu (los pessons son aquels puèges conics). Per dessús Pessonada, se vei de puèges de fòrma arredondida [en realitat, una paret verticala, ambe de fòrmas arredondidas dins lo detalh]. Lo sufixe -ada sembla venir del sufixe collectiu -eda. Las fòrmas ancianas son Pessonada en 954, Peçonada en 1056, de Pesonada en 1163, de Pezonada en 1166, etc ^[9].

Herba-savina

Vilatjòt en amont de Pessonada, desabitat ara. Las fòrmas ancianas son Erba savina en 1120, loch d'Orba Savina en 1359. Lo nom sembla format de èrba e de savina, planta abortiva e afrodisiaca, de fusta plan dura. Mès, sense apartar aquela solucion, i a d'arguments contra aquela etimologia. La prononciacion pallaresa generala es [asbarsabína], ambe la leugièra varianta [əzbarsebína]. Lo nom auriá conegut a l'escrit l'atraccion del mot èrba. Tanben, la savina es pas una èrba, mès puslèu un albre pichon. Un etime possible del primièr element seria arva, « plana, pastencs », plural de arvum, « camp cultivat, laurat, garait », ambe alteracion de r, son apte a la metatèsi e a tota transposicion. L'influéncia del mot esbarzer, « romec, barta », seriá una possibilitat, çaquelà la fòrma generala dins tot lo nòrd-oèst catalan es barcer. Lo segond element pòt èsser lo nom de persona Sabinus, aicí epitèt de arva, benlèu per referéncia a Sent Savin, sent de la ciutat de Bàrcino romanovisigòta, o a un senhor omonime ^[10].

Erinyà

La prononciacion es [eri'ɲa] (o de còps [iri'ɲa]). Lo nom es atestat Arinya en 1359 e 1408. Erinyà seriá atal l'equivalent de l'ancian nom de Sant Pèire, a Montblanc (Erau), Erinhan e (ambe'l sufixe -acum) la comuna francesa Éragny-sur-Oise. Segon Joan Coromines, Erinyà vendriá del nom Herennius, o Haerenius, o Herinnus, o Herrennius o Herenna, -nnius, ambe'l sufixe -anum, indicator de propietat. Mès una nòta posteriora de J.G. cita Arenius, trobat dins una inscripcion de Bensafrim (Algarve) ^[11], qu'explica milhor las fòrmas ancianas.

Serradell

Serradell es escrit Castell de Sendell dins un document imprimit, error de lectura del manuscrit, que deviá portar Seradell. Lo catalan serra significa « cadena de montanhas o de puèges ». I a un derivat en -ATU qu'es serrat, de meteis sens, Serradell a un sufixe -ell, del latin -ELLU-, en mai ^[12].

Toralla e Torallola

Las fòrmas ancianas son ad Turalia en 840, Toralia en 923, Toralga en 979 [-lg- representava graficament -ll-, -lh- de l'occitan], Bernad de Toralla en 1180-119, Torayla en 1277, Toraila en 1281, Torrayla en 1359, Toralla en 1408. *Tauralia, del latin taurus, « taure, brau », a lo sens de « pargue de boïns ». Torallola es un derivat de Toralla (diminutiu), motivat per la proximitat ^[13].

Rivert

A Torallola, la prononciacion es [rrubért] e l'informator ajustèt pr'aquò « és riu verd »; precisèt que lo riu pòrta totjorn d'aiga, quitament dins una granda secada. Vertat es que sa ribereta es totjorn verda e fertila, quand las autras son eissutas.
Las fòrmas ancianas son villam Cinzobi [= Censui]...inter castros Turalia et Salasse, prope rivo qui discurrit de Erte en 840, Reverte en 918, 919 e 923, apenditio de Reverte... rio de Reberte en 995, a Censui sobre Rivert, 1010-1035: rivo de Rivert en 1010-1035, Riuert cap a 1020, castris Salàs, Petramedia, Revert et Belvidin en 1060, etc. Cèrtas, Rivert deriva de riu, mès lo segond element es Erte, que poiriá aver designat lo gigantesc bauç que tresplomba Serradell ont lo riu de Rivert nais. Erte fa pensar al vilatjòt d'Erta, en Auta Ribagorça, près dels travèrses formidables de la Pica de Cervi, nom d'etimologia clara, ercta , participi vulgar dem latin classic erigere « redreçar ». L'etime de Rivert es donc rivu erct- (ambe -e e non pas -a) - lo riu de la granda pujada, corroborat per l'apax Erte de 840. Demòra un dobte : A) genitiu: RIVUS ERCTAE « lo riu de l'erta », o B) Un masculin RIVUS ERCTUS. Joan Coromines aima mai puslèu lo segond ^[14].

Toponimia