Mestritge del fuòc

Lo mestritge del fuòc es una estapa majora de l'evolucion umana, que permetèt als umans de far coire lor noiridura e atal d'aumentar la valor energetica dels aliments, alunhar las parasitòsis, e levar la toxicitat d'unes vegetals cruds.

Origina

“	Sapiatz qu'es lo pericle que portèt lo fuòc sus la tèrra, qu'es lo fogal primitiu de totas las flamas que gausissèm.	”
— Lucrèci, De rerum natura, Libre V.

De grands incendis damatjavan ja los primièrs boscs fa 375 milions d'annadas, al Devonian, plan abans l'aparicion de l'Òme. Los primièrs carbons vegetals fossilizats jos la forma de fusanh foguèron descobèrts dins de ròcas sedimentàrias datant d'aquesta epòca^[1].

Los primièrs Òmes podavan observar que los fòscs naturals alucats dins lo maquís o lo bòsc pel pericle o los volcans fasián fugir los animals e que podavan prene sul sòl de las brancas mòrtas abrandadas après lo passatge d’un incendi^[2]. Benlèu tanben an observat de fuòcs eissits de combustion espontanèa de metan (paluns) e de fosfan (folets) a l'aire liure. Tornant aquestes brandons suls luòc de vida, aurián commençat a metrejar lo fuòc, que l'utilizacion aguèt de consequéncias considerablas dins l'evolucion umana.

Foncions

La coseson aumenta la valor energetica dels aliments, atal mai aisidament assimilables (aument de la digestibilitat de l'amidon de 12 a 35 %, de proteïnas de 45 a 78%)^[3]. Leva la toxicitat d'unes aliments, fasent tanben baissar la mortalitat, e favoriza un desmamatge precòç dels noirigats, las maires podent enseguida aver mai d'enfants^[4].

Lo fuòc provesís una proteccion contra los predators a l'entorn dels campaments al sòl. Fa lum, permetent a l'Òme de penetrar dins las caunas. Perlonga lo jorn al prejudici a la nuèch, çò que permetèt l'espandiment de l'activitat umana de vespre, alonguèt l'estiu al pejudici de l'ivèrn, e favorizèt la conquisa d'espacis novèls dins las zonas temperadas frejas. Permetèt de melhorar la fabricacion d'aisinas al Paleolitic mejan permetent de durcir al fuòc la puta dels espioses e de las lanças, puèi al Pleïstocèn superior caufan los materials (òs, selze) per los assolidar o far mai aisit lor talh. Fin finala, foguèt un factor de convivéncia e de socializacion de vespre a l'entorn del fogal^[5].

Tecnicas

Las doas tecnicas tradicionalas de produccion del fuòc son la friccion de doas pèças de fusta (per ressatge, per ranuratge, per giracion), e la percussion d'una pèira dura contra una autra. L'arqueologia experimentala mostrèt que l'usatge d'un mineral de fèrre (sulfur de fèrre de tipe pirita, marcassita) produsent de belugas eficaças que los trocets largats produson una reaccion exotermica al contact de l'oxigèn de l'aire (proprietat ignefiganta per triboluminescéncia). La vision d'una produccion del fuòc amb dos selzes es belèu una legenda. En efi-ch, percutir un selze sus un selze provòca una beluga luminosa al luòc de la percussion mas es pas largada e demora « freja »^[6].

La traceologia suls objèctes litics e de fusta fa mòstra d'utilizacion d'aquestas tecnicas: regas d'usadura caracteristicas sus las pèiras, usadura en « fusta virada » sus la mèchas^[7].

Datacion

Unes estudis fan mòstra d'utilizacion del fuòc^{[Nota 1]} pel genre Homo fa 1,7 milion d'annadas (Ma)^[8]. La preséncia de 270 òsses brutlats dins la cauna de Swartkrans suggís l'utilizacion del fuòc per l'Òme (fuòc antropic e non natural) fa 1 a 1,5 milion d'annadas, mas l'abséncia de fogals localizats e arrenjats e tanben l'abéncia de carbonvegetal mòstra una utilizacion temporària e pontuala, benlèu a partir de fuòcs naturals. Lo fuòc començava a l'epòca a èsser aprivadat mas pas encara mestrejat^[9].

La preséncia d'un fogal mantengut pòt èsser provada sus diferents sites arqueologics per un molon d'òsses d'animals cremats e enegrits, per las sisas de cendres amolonadas dins los sediments, e per la preséncia d'una concentracion de pèira tocadas per una fòrta calor. Lo consens scientific actual data los mai ancians fogals incontestables a l'entorn de gaireben 400000 ans abans lo present^[10].

Los sites coneguts find ara avent donat lis rèstes mai ancians de fogals son (non exaustiu):

• Menez Dregan : Bretanha (Finistèrra), 400000 ans
• Tèrra Amata : País Niçard, 380000 ans
• Vértesszőlős : Ongria, 350000 ans
• Qesem : Israèl, 300000 ans
• Zhoukoudian : China (Pequin), 425000 ans

Creis del cervèl

Abans lo fuòc

A causa dels compausants indigèsts de las plantas coma la cellulòsa bruta e d'amidon, de troces de la planta coma las cambas, las fuèlhas maduras, las raiças alargadas, e los tuberculs aurián pas fach partit del regime alimentari dels umans abans l'aveniment del fuòc. A la plaça, la consomacion de plantas auriá estat limitada a de partidas que son fachas de sucres simples e de glucids coma de granas, de flors e de fruchs carnoses. La preséncia de toxinas dins unas granas e la fonts de glucids tocava tanben l'alimentacion. Mas, los glucosids cianogenetics coma aquestes trobats dins las granas de lin e lo maniòc son fachas non toxicas per la coseson^[11].

Las dents d'Homo ergaster mostrèron un estrechament progressiu amb lo temps (reduccion del volum del cròs oral, reduction de la maissa^{[Nota 2]} e de la denticion)^[12], çò qu'indica que los membres de l'espècia aurián podut manjar, abans d'accedir a la coseson, d'aliments atendrits per talh o espotiment, coma la carn e diferents vegetals^[13].

Lo besonh de muscles masticataires poderoses, de muscles temporals per exemple, mermèron, çò que deliurèt la pression exercida sus la boita craniana^[14]. L'explicacion d'un primièr desvelopament del cervèl fa 1,8 milion d'annadas per Homo ergaster poiriá tenir al fach qu'aqueste darrièr aprenguèt a preparar la vianda e los legums-raice tuberoses abans de los manjar.

Après lo fuòc

La coseson de la carn mas subretot dels legums-raices tuberoses agís al biais de « predigestion », permetent de consacrar mens d'energia a la digestion de la carn, dels tuberculs, o de proteïnas coma lo collagèn. Lo tube digestiu demeniguèt, çò que permèt de balhar mai d'energia al cervèl uman^[15]. Atal, per comparason, se l'Òme modèrne manjava pas que d'aliments cruds e de produchs alimentaris non transformats, auriá besonh de manjar 9,3 oras per jorn per d'alimentar son cervèl^[16]. Un regim essencialament crudivòr provòca a long tèrme de caréncias nutricionalas seriosas (baissa de l'indici de massa corporala, amenorrèa per las femnas)^[17].

Coma lo mostrèron de neuroscientifics, lo nombre de neurònas es dirèctament correlat a la quantitat d'energia (o de calorias) necessària per alimentar lo cervèl. La coseson dels aliments permetèt donc de levar un varrolh fisiologic e metabolic, provesissent mai d'energia al cervèl que ara representa pas que 2 % de la massa corporala dels Òmes modèrnes mas consomís 20 % de l'enegia de basa necessària al còrs uman.