Millenni I

Lo millenni I (millenni primièr o millenni un) comencèt lo 1^èr de genièr de l'an 1 e s'acabèt lo 31 de decembre de l'an 1000.

... millenni I abC • millenni I • millenni II ... Sègle I • Sègle II • Sègle III • Sègle IV • Sègle V Sègle VI • Sègle VII • Sègle VIII • Sègle IX • Sègle X Lista dels millennis • Lista dels sègles

Eveniments

• Començament del Cristianisme
• 14 : mòrt d'August, considerat coma lo primièr emperaire roman,
• 64 : grand incendi de Roma,
• 67 a 90 : redaccion dels evangèlis,
• 70 : destruccion pels romans del segond Temple de Jerusalèm,
• 79 : erupcion de Vesuvi, relatada per Plini lo Jove,
• 105-115 : invasion de Dacia e de Mesopotamia per l'emperaire Trajan, pus granda extension de l'Empèri Roman,
• 212 : l'emperaire roman Caracalla acòrda la ciutadanetat romana a totes los abitants libres de l'Empèri,
• 220 : fin de l'Empèri Han en China,
• 240 : començament de la predicacion de Mani,
• 240-280 : renhe del maarajà Srî Gupta,
• Vèrs 250-290 : apogèu de la cultura Maia, capitala a Tikal, Yucatan,
• 303 : darrièra granda persecucion dels crestians, del fach de l'emperaire Dioclecian
• 312 : l'emperaire roman Constantin se convertís al cristianisme,
• 375 : l'Empèri Ostrogòt tomba davant l'invasion dels uns,
• 378 : l'emperaire roman Valens es vençut e tuat pels visigòts a la batalha d'Andrinòpol,
• 392 : l'emperaire roman Teodòsi interditz lo paganisme dins l'Empèri,
• 394 : interdiccion dels Jòcs Olimpics, a causa de lor caractèr "pagan"
• 395 : Partiment de l'Empèri Roman en Empèri d'Orient e Empèri d'Occident,
• 406 : "Granda Invasion" en Gàllia: de germans (vandals e suèus) e d'alans (pòble d'origina iraniana) passan Ren, qu'es gelat, e s'espandisson per tota Gàllia e al delà Espanha,
• 410 :
  • Los visigòts d'Alaric s'apoderan de Roma,
  • Fondacion del monastèri de las illas de Lerins per Sant Onorat,
• 439 : los Vandals prenon Cartage,
• 450 : començament de la cristianizacion d'Irlanda per sant Patric,
• 451 : a la batalha dicha dels "Camps catalaunics", los Uns d'Atila son vençuts per una coalicion de galloromans e de visigòts,
• 476 :
  • casuda de l'Empèri Roman d'Occident,
  • començament de la Nauta Edat Mejana en Occident
  • començament de l'Empèri Bizantin
• 496 : Remèsi, evesque de Rems, bateja Clodovèu,
• 507 : per la desfacha de Vouillé, los visigòts son embandits d'Aquitània pels francs de Clodovèu,
• 529 : l'emperaire bizantin Justinian establís un còde juridic,
• 530 : Fondacion d'una abadiá sul Monte Cassino per Beneset de Nursia,
• 538 : introduccion del bodisme en Japon,
• 594 : mort de Grégoire de Tours, autor de l'Istòria dels francs,
• 622 : l'Egira
• 632 : mòrt de Maomet, començament de l'Islam,
• 638 : presa de Jerusalèm peus arabis,
• 642 (?) : destruccion de la Bibliotèca d'Alexàndria, la pus granda del mond en aquela epòca,
• 694 : lo Sutra dels dos principis o Erzongjing (二宗經), primièr tèxte maniquèu chinés,
• 711 : conquista d'Espanha per l'armada araboberbèra de Tariq ibn Ziyad,
• 718 : falhida del segond sièti arabi de Constantinòble
• 732 : batalha de Peitieus, Carles Martèl arrèsta los sarrasins,
• 730 : començament de la garrolha de l'iconoclasme dins l'Empèri Bizantin,
• 735 : mort de Beda lo Venerable, autor de l'Istòria eclesiastica deu pòble anglés
• vèrs 750 : fondacion de l'Empèri abassida.
• 756 : Tractat de Pavia, Pepin lo Brèu, a l'origina dels Estats de la Glèisa,
• 762 : Bagdad deven la capitala de l'empèri abbassida, e mai un centre intellectual e scientific,
• 774 : Carlesmanhe rei dels Francs,
• 793 : primièr raid viking sus Anglatèrra,
• 800 : sacre de Carlesmanhe a Roma pel papa Leon IIIen,
• 821 : fondacion del reialme de Navarra per Eneko Arista,
• 843 : partiment de Verdun,
• 845 : los vikings remontan Sèina fins a París,
• 871 : Alfred lo Grand, primièr rei d'Anglatèrra,
• 907 : en China, fin de l'empèri unificat dels Tangs,
• 909 : fondacion de l'Òrdre de Clunhic,
• 911 : Tractat de Saint-Clair-sur-Epte, Carles III concedís Normandia al cap viking Rollon,
• 960 : en China, arribada al poder de la dinastia Song,
• 962 : Oton Ièr coronat emperaire a Roma,
• 969 : fondacion deu Caire,
• 987 : Uc Capet deven rei de França e inaugura una dinastia que a travèrs de brancas segondàrias durarà nòu sègles.

Personatges significatius

sègle i

• Jèsus de Nazaret, pels crestians, lo Filh de Dieu, e los musulmans, un profèta,
• Plini l'Ancian (23-79), naturalista, astronòm, antropològ, psicològ roman
• Flavi Josèp (37-ca 100), general e istorian.

sègle ii

• Plutarc (46-125), istorian grèc,
• Cai Lun (ca 50-ca 121), ministre chinés de l'agricultura, codifica l'art de fabricar de papièr,
• Epictèt (50-130), Filosòf grèc de l'escòla estoïciana, influéncia l'emperaire roman Marc Aurèli.
• Trajan, 53-117, emperaire roman,
• Zhang Heng (78-139), matematician e astronòm chinés,
• Ptolemèu (90-168), geograf, astronòm e astrològ grèc,
• Galen (131-201), mètge grèc, considerat coma un dels paires de la medecina, amb una influéncia durabla sus la medecina musulmana, josieva e crestiana de l'Edat Mejana.
• Tertullian (155-230), teologian, Paire de la Glèisa.

sègle iii

• Plotin (205 - 270) filosòf egipcian

• Aurelian (215-275), emperaire roman (270-275),

• Dioclecian (245-313), emperaire roman (284 - 305), met en plaça la tetrarquia : un August e un Cesar per las doas partidas de l'Empèri, occidentala e orientala.

sègle iv

• Constantin I (280 - 337), emperaire roman (306-337)
• Sant Liborius (sant Libòri), (sègle iv), evesque del Mans, sant patron de la catedrala e de l'evescat de Paderborn; los ligams entre Lo Mans e Paderborn son la prefiguracion dels embessonatges,
• Joan Crisostòm (entre 344 e 354 - 407) : evesque de Constantinòble,
• Jiròni de Stridon (340-420), traductor de la Bíblia en latin, Paire de la Glèisa.

sègle v

• Sant Agustin (354-430), evesque d'Ipòna, filosòf, teologian,
• Atila (395-453) rei dels uns,
• Remigius o sant Remèsi (437-532 o 533), evesque de Rems, patron de França, a batejat Clovis Ièr a Rems.

sègle vi

• Boèci (470-525), filosòf latin,
• Sant Beneset (ca 480-ca 547), fondator de l'òrdre dels benedictins (règla de Sant Beneset), patron d'Euròpa,
• Gregòri de Tors (538-594), evesque de Tors, istorian,
• Justinian (483-565, emperaire bizantin, autor d'una codificacion del drech, reconquistèt Itàlia e una part d'Africa del Nòrd e d'Espanha.

sègle vii

• Colomban (543-615), monge irlandés.
• Isidòr de Sevilha (entre 560 e 579-636), evesque de Sevilha, conservator de la cultura antica, prepausat en 2001 coma sant patron de l'Internet,
• Gregòri Ièr lo Grand (532-604), papa, introduguèt las arts dins lo cristianisme,
• Mohammed (vèrs 570-632) profèta fondator de l'Islam.

sègle viii

• Bède lo Venerable (672-735), monge anglosaxon, istorian.
• Pepin lo Brèu (715-768), rei dels Francs,
• Alcuin (730-804), religiós anglés, un dels conselhièrs principals de Carlesmanhe, teologian.
• Carlesmanhe (742-814), rei dels Francs, rei d'Itàlia, fondator de l'Empèri d'Occident,
• Abû al-Abbas, dich as-Saffah (750-754), primièr califa abassid,
• Abû Jafar al-Mansur (754-777) fixa la capitala a Bagdad (762).

sègle ix

• Al-Khuwarizmi (783-850) matematician e astronòm arabi,
• Ciril (o Constantin lo filosòf) (827 o 828 - 869) e Metòde (815 o 820 - 6 d'abril de 885), evangelizators dels pòbles eslaus, inventors de l'alfabet cirillic, patrons d'Euròpa,
• Al-Kindi (801-873), filosòf e scientific arabi, autor de tractats fòrça nombroses (filosofia, medecina, matematicas, musica,...).

sègle x

• Bernon (850-925), fondator de l'abadiá de Clunhic.
• Al-Farabi (872-950) filosòf arabi, estúdia Platon e Aristòtel, considerat coma lo segond mèstre aprèp Aristòtel per Averroès,
• Gerbert d'Orlhac (ca 938-1003) filosòf, matematician, astronòm francés, arquevesque de Rems e de Ravena, es fach papa en 999 jol nom de Silvèstre II.
• Oton Ièr del Sant Empèri (912-973), emperaire dels Romans.

Invencions, descobèrtas, introduccion

• Codificacion de l'art de fabricar lo papièr (China, ja conegut al sègle II ab J.-C.),
• Sismograf (China),
• Fuòc d'artifici (China),
• Cartografia, Ptolemèu,
• Algèbra (Arabis),
• Trigonometria (Arabis).