Vielhum

Lo vielhum (var. vielhèr, vielhitge, vielhesa) ) la darrièra edat de l’èsser uman, que succedís a l’edat madura^[1], tanben designat per l’eufemisme « tresena edat » (o alara quatrena edat lo moment que vengam dependent, que correspondava dins los ans 1990 al que beneficiavan d'ajuda fisica del seus enfants novèlament retirats). Lo vielhum èra associat a la dintrada dins la seissantena, veire abans. Es al aténher aquela edat que Ciceron redigiguèt son tractat sul vielhum, lo Cato Maior de Senectute. S’existís pas vertadièrament d’edat biologica del vielhum, l’agach social met un pauc mai de temps a seguir l’evolucion de la santat publica. Dins las societats occidentalas contemporanèas, d’expressions coma senior o persona d'edat remplaçan vielh desplaçat a d’edats ulterioras de la vida.

Vielhum

Un primièr pas se fa vèrs l’edat de seissanta e cinc ans alara que fòrça personas se retirèron de la vida activa. Aquelas personas pòdon aver tant d’activitats, veire mai, mas se fan mai sovent pels lésers o encara dins le benevolat, e de biais mai espaçat per evitar, fin finala, la rotina dels transpòrts.

L’estudi del vielhum es la gerontologia (tèrme format sul mot grèc geron, gerontos, vielh). La medecina del vielhum es la geriatria. Los esfòrces visan mai a prevenir las alteracions de l’edat per un biais de viure san que sonhar d’alteracions un còp qu’apareguèron, e pel moment pauc reversibles.

Signes

Signes fisics

En general se vei, per una persona d’edat, rugas, pèls blancs e pèrda dels pèls (poden provocar – sovent per l’òme – una alopecia complèta o incomplèta; aqueles simptòmas pòdon començar entre 30 e 60 ans.

Après 75 ans, de signes de flaquessa fisicas e de desreglaments fisiologics (la vielhor que tòca los sistèmas imunologic, ematologic se nomena omeostenòsi) començan a se desvolopar^[2]. Entre aqueles dos edats apareisson sovent l’artriti, l’artròsi, los reumatismes, que fan l’anar e los gèsts mens gracioses e permeton pas una vida quotidiana tan aisida.

Las performanças de la memòria son pauc a pauc tocadas, las recercas se concentran sus una caréncia en proteïna RbAp48^[3] que ven amb l’edat.

Signes socials

Lo vielhum respond ara subretot a d’injonccions socialas e mediaticas. La dependéncia, o la pèrda d'autonomia, de la persona del quatren edat es la mesura principala de l'estat de vielhesa. Un sociològ coma Serge Guérin prepausa lo tèrme de Senior Fragilizat (SeFra) per exprimir que la fragilizacion pòt èsser d'òrdre fisic, mental o moral, mas tanben economic.

La fragilizacion mentala compren lo « sindròma de desinvestiment » (refús de se mòure, de manjar e de beure, retirada sociala...) que pòt menar als darrièrs meses de vida de la persona d’edat al « sindròma de limpada » (deterioracion globala de las foncions intellectualas mai sovent a la seguida d’una malautiá o d’un accident)^[4].

Malautiá d’Alzheimer

La fragilizacion mentala compren tanben la malautiá d'Alzheimer. Quand una persona d’edat comença a sofrir d'Alzheimer, la zona temporala ont se projècte ven mai centrada sul present, e ven subretot preoccupada per sa securitat e sa subrevida. Se disiá, maladrechament, que "tornava en enfança". La partida vertadièra de la formula es qu'a mai besonh que jamai d'afeccion e de reconfòrt. Quand capitam pas mai a complir d'actes de la vida vidanta, res reconforta mai que la preséncia dels èssers cars quitament se la persona malauta sembla pas reconéisser los pròches.

Las personas al començament d'Alzheimer s'abituan a lor mitan, que nomenan "lor ostal" e crenhon fortament l'idèa de se n'alunhar. A l'ocasion del mudadís, la conservacion dels mòbles familials los asseguran^[5], mas son longtemps desorientadas. Dins de casses mai serioses, aquelas personas començan a confondre las causas, per exemple sabon pas mai s'an vist recentament de personas o de fotografias d'aquelas. Un avantatge de la situacion es que son rasserugadas se son enrodadas de fotografia o d'objèctes familhièrs.

Los malauts devon èsser ajudats per unas abitudas, coma per la presa dels repas, amb un acompanhament per una persona prepausada o un rapèl amb un relòtge.

Quand la malautiá ven mai greva, la consciéncia de l'utilitat de la causas es pauc a pauc perduda (retrach de las protèsis, abandon de portar de vestits per exemple). Los assistents de vida pòdon alara èsser forjetat pel malaut que compren pas mai lo sens de lor accion.