Ирон æвзаг

Ирон æвзаг (ирон диалект + дыгурон диалект) у ирæтты æвзаг, Цæгат Ирыстон æмæ Хуссар Ирыстоны официалон æвзаг. Иронау дзурджыты нымæц у 500 мин адæймагмæ ’ввахс (Уæрæсейы 488 мины), уыдонæй Цæгат Ирыстоны — 300—350 мин адæймагмæ ’ввахс. 2010-æм азы æппæтуæрæсеон сфыстмæ гæсгæ, Уæрæсейы иронау дзуры 8582 уырыссаджы, 2454 гуырдзиаджы, 1368 сомихаджы, 664 кæсгоны æмæ 320 мæхъхъæлоны^[2].

Ирон æвзаг
Бæстæтæ	Уæрæсе, Хуссар Ирыстон, Гуырдзыстон, Турк
Официалон статус	Хуссар Ирыстон  Уæрæсе  Цæгат Ирыстон
Дзурджыты нымæц	599 250 ад. (2010)[1]
Классификаци
Категори	Евразийы æвзæгтæ
Индоевропæйаг æвзæгтæ Индоирайнаг æвзæгтæ Ирайнаг æвзæгтæ Скæсæн ирайнаг æвзæгтæ Ирон æвзаг Ирон диалект Дыгурон диалект
Фыссынад	кириллон алфавит
Æвзæгты кодтæ
ISO 639-1	os
ISO 639-2	oss
ISO 639-3	oss
ГОСТ 7.75–97	ост 524
WALS	oss
Atlas of the World’s Languages in Danger	1066
Ethnologue	oss
IETF	os
Glottolog	osse1243 æмæ osse1245
Википеди ацы æвзагыл

Иннæ æвзæгтимæ абарст

Нырыккон ирон æвзагæн ис æнгæсдзинад рагон ирайнаг æвзæгтимæ: рагон персайнагимæ, авестæйагимæ æмæ санскритимæ. Уый амоны ирæтты фыдæлтæ иннæ ирайнаг адæмтæй сæ цард раджы заман кæй фæхицæн кодтой.

Кæд ирон æвзаг у ирайнаг, фæлæ уæддæр иннæ ирайнаг æвзагтæм хæстæг нал у. Ирæттæ не ’мбарынц, зæгъæм, персайнаг кæнæ пуштуйаг ныхас. Иухуызон баззадысты нымæцонтæ, иуæй-иу дзырдтæ, грамматикæйы категоритæй фылдæр хай та фендæрхуызон и. Фæлæ ирон æвзагæн æппæтæй хæстæг у ягнобаг æвзаг, чи æвзæры рагон согдиаг диалекттæй. Ягнобаг æмæ ирон æвзæгтæ сты фæстæг цæрæг цæгат-скæсæйнаг ирайнаг æвзæгтæ.

Зæгъæм, таджикагау «бæрзонд хох» у кӯҳи баланд — номдар миногоны раз лæууы, ис æм изафеты категори дæр (кæрон -и). Фæлæ миногоны барæн бæрц ирон æвзаджы æнгæс у: бæрзонддæр хох — кӯҳи баландтар.

Лексикæ абарынæн кæс мæнæ ахæм таблицæмæ:

иронау	мæй	нæуæг	мад	хо	æхсæв	фындз	æртæ	сау	сырх	бур	цъæх	бирæгъ
Æндæр индоевропæйаг æвзæгтæ
персайнагау	māh	nou̯	mādar	xͮāhar	šab	bīnī	se	siyāh	sorx	zard	sabz	gorg
урду	māh / māheena	nayā	mā / walda	behn	rāt	nāk	tīn	siah / kālā	surkh / lāl	pīlā	sabz / harā	bheyrya
пушту	myāsht	nəvay	mōr	khōr	shpa	pōza	dre	tōr	sur	zhaṛ	shin	lewa
таджикагау	моҳ (mōh)	нав (nau̯)	модар (mōdar)	хоҳар (xͮōhar)	шаб (šab)	бинӣ (bīnī)	се (se)	сиёҳ (siyōh)	сурх (surx)	зард (zard)	сабз (sabz)	гург (gurg)
хинди	mās	nayā	mātā	bahin	rāt	nāk	tīn	kālā / shyam	lāl	pīlā	harā	bik
англисагау	month	new	mother	sister	night	nose	three	black	red	yellow	green	wolf
немыцагау	Monat	neu	Mutter	Schwester	Nacht	Nase	drei	schwarz	rot	gelb	grün	Wolf
латинагау	mēnsis	novus	māter	soror	nox	nasus	trēs	āter, niger	ruber	flāvus, gilvus	viridis	lupus
францагау	mois	nouveau	mère	sœur	nuit	nez	trois	noir	rouge	jaune	vert	loup
италиагау	mese	nuovo	madre	sorella	notte	naso	tre	nero	rosso	giallo	verde	lupo
испайнагау	mes	nuevo	madre	hermana	noche	nariz	tres	negro	rojo	amarillo	verde	lobo
каталайнагау	mes	nou	mare	germana	nit	nas	tres	negre	roig / vermell	groc	verd	llop
румынагау	luna	nou/noi	mamă	soră	noapte	nas	trei	negru	roşu	galben	verde	lup
грекъагау	μήνας minas	νέος neos	μητέρα mitera	αδελφή adhelfi	νύχτα nihta	μύτη miti	τρία tria	μαύρος mavros	κόκκινος kokkinos	κίτρινος kitrinos	πράσσινος prassinos	λύκος likos
литовагау	mėnuo	naujas	motina	sesuo	naktis	nosis	trys	juoda	raudona	geltona	žalias	vilkas
болгайрагау	месец mesets	нов nov	майка maika	сестра sestra	нощ nosht	нос nos	три tri	черен cheren	червен cherven	жълт zhălt	зелен zelen	вълк vălk
уырыссагау	месяц	новый	мать	сестра	ночь	нос	три	чёрный	красный	жёлтый	зелёный	волк
сербагау	месец	нов	мајка	сестра	ноћ	нос	три	црн	црвен	жут	зелен	вук

Фыссынад

Фыццаг ирон чиныджы къам

Ирон текст латинаг дамгъæтæй фыст. Скъуыддзаг 1935-æм азы уагъд чиныгæй ирон фольклоры тыххæй

Ирон текст гуырдзиаг дамгъæтæй, 1940-æм азы уагъд чиныгæй. Ахæм фыссынадæй фæпайда чындæуыд Хуссар Ирыстоны 1938—1953 азты

XIX æнусы кæй ссардæуыд, уыцы Зеленчукы дурыл фыст у рагон ирон фыссынады фыццаг æвдисæйнаг. Фыццаг мыхуыргонд чиныг рауагъта Синоды типографи Мæскуыйы 1798-æм азы.

Фæстæдæр ирон мыхуыры цы фыссынад ныффидар, уый у уæрæйсейаг филолог Андреас Шёгрены конд. Уымæй ныммыхуыр кодтой Евангелийы фыццаг тæлмац^[3], стæй аив литературæйы фыццаг фæлварæнтæ дæр.

1923—38 азты ирон фыссынад (æндæр адæмты фыссынады хуызæн) раивын кодтой латинаг алфавитмæ. Æппæтдунеон революцийы идейæ куы къаддæр популярон сси, уæд 1938 азы фæстæмæ йæ раивтой кириллон фыссынадмæ (Хуссар Ирыстоны та — гуырдзиаг алфавиты бындурыл фыссынадмæ^[4]). 1954-æм азы Хуссары дæр фыссын æмæ мыхуыр кæнын райдыдтой æппæтирон кириллион алфавитæй.

Кæс Ирон алфавит, Фыццаг мыхуыргонд чиныг иронау.

Грамматикæ

Фонологи

Морфологи

Синтаксис

Диалекттæ

Ирон æвзаджы ис дыууæ диалекты — ирон æмæ дыгурон (дигорон). Дыгурæттæ цæрынц Æрæфы æмæ Дыгуры районты, стæй Мæздæджы районы иуæй-иу хъæуы æмæ республикæйы сæйраг сахар Дзæуджыхъæуы.

Ирон литературон æвзаг

Æндæр статьятæ

• Ирон æвзаджы æмбарынгæнæн дзырдуат
• Алайнаг æвзаджы мæскуыйаг клуб
• Ирон фольклор
  • Хуссар Ирыстоны фольклор
  • Нарты кадджытæ
• Ирон литературæ
• Википеди:Æрбайсгæ дзырдты растфыссынад
  • Википеди:Ирон æвзаг æмæ SMS

Æддаг æрмæг

• Алайнаг æвзаджы клубы сайт(æнæбаххæсгæ æрвитæн)
• «Осетинский язык онлайн»