ਕਰੇਲਾ

ਕਰੇਲਾ
Scientific classification
Kingdom:	ਬੂਟਾ
(unranked):	ਫੁੱਲਦਾਰ ਬੂਟਾ
(unranked):	Eudicots
(unranked):	Rosids
Order:	Cucurbitales
Family:	Cucurbitaceae
Genus:	Momordica
Species:	M. charantia
Binomial name
ਕਰੇਲਾ (ਮੋਮੋਰਡਰਿਕਾ ਚਾਰੰਟੀਆ)

ਮੋਮੋਰਡਰਿਕਾ ਚਾਰੰਟੀਆ, (ਇੰਗ: Momordica charantia; Bitter Gourd) ਜਿਸਨੂੰ "ਕਰੇਲਾ" ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, Cucurbitaceae ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਖੰਡੀ ਅਤੇ ਉਪ-ਉਪਯੁਕਤ ਵਾਈਨ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਏਸ਼ੀਆ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਰੀਬੀਅਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਭੋਜਨ ਹੈ। ਫਲ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਕੁੜੱਤਣ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ। ਕਰੇਲੇ (Bitter gourd) ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਾਂ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ: kaipakka (കിയാപാക്ക്ക) ਮਲਿਆਲਮ ਵਿਚ, kakarakaya (కాకరకాయ) ਤੇਲਗੂ ਵਿਚ, Hāgala (ಹಾಗಲ) ਕੰਨੜ ਵਿਚ, pākal (பாகல்) ਤਾਮਿਲ ਚ and karela (करेला and كاريلا) or kareli (करेली and کریلی) ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ. ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਚ, ਇਸ ਨੂੰ uchche (ਉਚੇਈ) ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਮਾਇਕਾ ਦੇ ਕੈਰੀਬੀਅਨ ਟਾਪੂ ਤੋਂ ਜਿਹੜੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿੰਜਰੇ ਨੂੰ ਸਪਰਸੀਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਲਾਂਟ ਨੂੰ ਸੇਂਟ ਕਾਜੇਟਾਨ ਮੈਲਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਆਨਾ ਵਿੱਚ ਪੌਦਾ ਨੂੰ ਕੋਰੀਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਅਮਪਾਲਯਾ ਜਾਂ ਐਮਰਗੋਸੋ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੋ ਅਧੂਰੀ ਅਤੇ ਦੋ ਕਰਾਸ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਕਰੇਲਾ

ਕਰੇਲਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ ਅਤੇ 14 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ, ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਰਸੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਕਰੇਲਾ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਬਜ਼ੀ ਹੈ ਜੋ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕੌੜੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਗਰਮ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗਰਮ ਸੰਗਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਅਖਾਣ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ‘ਇਕ ਕਰੇਲਾ, ਦੂਜੇ ਨਿੰਮ ਚੜ੍ਹਿਆ' ਕਰੇਲੇ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਪਤਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝਾੜ ਘੱਟ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵੱਧ ਝਾੜ੍ਹ ਲੈਣ ਲਈ ਵੇਲਾਂ ਨੂੰ ਝਿੰਗਾਂ ਉਪਰ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਰੇਲਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਫਲ ਦੇਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਰੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਸ਼ੂਗਰ ਰੋਗੀਆਂ (ਸ਼ੱਕਰਰੋਗ) ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਖੂਹਾਂ ਜਾਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਸਬਜ਼ੀ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਥੋੜ੍ਹੀ ਲਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਜਦ ਤੋਂ ਕਣਕ ਤੇ ਜ਼ੀਰੀ ਦਾ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਚੱਲਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੋਈ-ਕੋਈ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਘਰ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਬਹੁਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕਰੇਲੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਖਰੀਦਦੇ ਹਨ। ਕਰੇਲਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁਣ ਲੋਕ ਵਪਾਰ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।^[1]

ਰਸੋਈ ਵਰਤੋ

ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹਾ ਹਰਾ ਕਰੇਲਾ (ਮੂਹਰੇ) ਅਤੇ ਓਕੀਨਾਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪਕਵਾਨ - ਗੋਈਆ ਚੰਨਪੁਰੁ (ਪਿੱਛੇ)।

ਕਰੇਲੇ 

(ਉਬਾਲੇ, ਸੁੱਕੇ, ਬਿਨਾਂ ਨਮਕ ਤੋਂ)

ਹਰੇਕ 100 g (3.5 oz) ਵਿਚਲੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਗੁਣ
ਊਰਜਾ	79 kJ (19 kcal)
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ	4.32 g
ਸ਼ੱਕਰਾਂ	1.95 g
Dietary fiber	2 g
ਚਰਬੀ	0.18 g
ਪ੍ਰੋਟੀਨ	0.84 g
ਵਿਟਾਮਿਨ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ beta-carotene lutein zeaxanthin	(1%) 6 μg (1%) 68 μg 1323 μg
[[ਥਿਆਮਾਈਨ(B1)]]	(4%) 0.051 mg
[[ਰਿਬੋਫਲਾਵਿਨ (B2)]]	(4%) 0.053 mg
[[ਨਿਆਸਿਨ (B3)]]	(2%) 0.28 mg
line-height:1.1em	(4%) 0.193 mg
[[ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ 6]]	(3%) 0.041 mg
[[ਫਿਲਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ (B9)]]	(13%) 51 μg
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ	(40%) 33 mg
ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ	(1%) 0.14 mg
ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ	(5%) 4.8 μg
ਥੁੜ੍ਹ-ਮਾਤਰੀ ਧਾਤਾਂ
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ	(1%) 9 mg
ਲੋਹਾ	(3%) 0.38 mg
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ	(5%) 16 mg
ਮੈਂਗਨੀਜ਼	(4%) 0.086 mg
ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ	(5%) 36 mg
ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ	(7%) 319 mg
ਸੋਡੀਅਮ	(0%) 6 mg
ਜਿਸਤ	(8%) 0.77 mg
ਵਿਚਲੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ
ਪਾਣੀ	93.95 g
Link to USDA Database entry
ਇਕਾਈਆਂ μg = ਮਾਈਕਰੋਗਰਾਮ • mg = ਮਿਲੀਗਰਾਮ IU = ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਇਕਾਈ
ਫ਼ੀਸਦੀਆਂ ਦਾ ਮੋਟਾ-ਮੋਟਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਬਾਲਗਾਂ ਵਾਸਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਰੋਤ: ਯੂ.ਐੱਸ.ਡੀ.ਏ. ਖੁ਼ਰਾਕੀ ਤੱਤ ਡਾਟਾਬੇਸ

ਕਰੇਲ਼ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰੇ ਜਾਂ ਪੀਲਾ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਵੀਆਂ ਕੋਮਲ ਤਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਰੇਲੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਗਰੀਨ ਪੜਾਅ ਤੇ ਵੀ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਰੇਲਾ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਰਸੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕੜਵਾਹਟ ਭਰਨ ਲਈ ਪਾਸੇ 'ਤੇ ਦਹੀਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਸਬਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮਸਾਲੇ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਰੇਲੇ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਇੱਕ ਨਰਮ ਡਰਿੰਕ।

ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈਆਂ ਲਈ ਵਰਤੋਂ

ਲਾਭ

ਕਰੇਲੇ ਹਿੰਦੂ ਦਵਾਈ ਜਾਂ ਆਯੁਰਵੈਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਏਸ਼ਿਆਈ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਹਰਬਲ ਦਵਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰੇਲਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਟ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਲੋਕ ਦਵਾਈ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾਗਤ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਪਲਾਂਟ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ (ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੌਲੀਪੀਪਾਈਡ-ਪੀ, ਇੱਕ ਇਨਸੁਲਿਨ ਐਨਕਲੋਪ) ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਖੰਘ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ, ਸਫੇਨਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪੇਟ, ਲੈਕੇਟਿਵ, ਰੋਗਨਾਸ਼ਕ, ਐਮਐਟਿਕ, ਐਂਥਮੈਨਟਿਕ ਏਜੰਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੋਗ, ਜ਼ਖ਼ਮ, ਅਲਸਰ, ਗੂੰਟ, ਅਤੇ ਰਾਇਮੈਟਿਜ਼ਮ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਰੇਲੇ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ, ਸ਼ੂਗਰ, ਬੁਖ਼ਾਰ, ਐਚਆਈਵੀ ਅਤੇ ਏਡਜ਼ ਦੇ ਇਲਾਜ, ਅਤੇ ਲਾਗਾਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਨੇ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸੰਭਾਵੀ ਕਲੀਨੀਕਲ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਿਖਾਈ ਹੈ, "ਇਸਦੇ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ"।

ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਦਸਤ, ਪੇਟ ਦਰਦ, ਬੁਖ਼ਾਰ, ਹਾਈਪੋਗਲਾਈਸੀਮੀਆ, ਪਿਸ਼ਾਬ ਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਦ। ਲੱਛਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਲਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਲਾਜ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਹੱਲ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਗਰਭ

ਗਰਭਸਥ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਰੇਲੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖੂਨ ਵਗਣ, ਸੁੰਗੜਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਭਪਾਤ ਕਰਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗੈਲਰੀ

ਪੌਦਾ

• 
  ਪੌਦਾ
• 
  ਲੀਫ ਬਡ
• 
  ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਫੁੱਲ
• 
  ਫੁੱਲ
• 
  ਮਾਦਾ ਫੁੱਲ
• 
  ਨਰ ਫੁੱਲ
• 
  ਫੁੱਲ ਦੇ ਨਾਲ 2 ਦਿਨ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਫਲ
• 
  3 ਦਿਨ ਦੇ ਫ਼ਲ
• 
  10 ਦਿਨ ਦਾ ਫਲ
• 
  ਅਪਾਹਜ ਫਲ
• 
  ਕੱਚਾ ਫ਼ਲ
• 
  ਬੀਜ
• 
  ਕੰਟੇਨਰ ਵਿੱਚ ਕਰੇਲੇ ਦੇ ਪੌਦੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ
• 
  ਕਰੇਲੇ ਦੀਆਂ ਵਪਾਰਕ ਫਸਲਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਨੈੱਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਟਰਿਲਿਆਂ ਤੇ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ

ਪਕਵਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਰਤੋਂ

• 
  ਆਲੂ ਕਰੇਲਾ ਭਾਜੀ, ਕਰੇਲਾ ਅਤੇ ਆਲੂ ਕਟੋਰੇ, ਭਾਰਤ
• 
  ਕਰੇਲਾ ਕਟੋਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਸ
• 
  ਕਰੇਲਾ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਕੱਟੇ ਪਕਾਉਣ ਲਈ
• 
  ਕਰੇਲਾ ਤਲੇ ਵਿੱਚ ਤੈਨਾਨ, ਤਾਇਵਾਨ
• 
  ਇਕ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ-ਸ਼ੈਲੀ ਕਰੇਲਾ ਕਟੋਰੇ ਦੇ ਨਾਲ
• 
  ਫਿਲੀਪੀਨੋ ampalaya con carne ਅੰਡੇ ਦੇ ਨਾਲ
• 
  ਕਰੇਲਾ ਭੋਜਨ ਪੂਰਕ ਕੈਪਸੂਲ
• 
  Okinawan ਸ਼ੈਲੀ goya chanpuru (ゴーヤーチャンプルー), ਇੱਕ ਹਿਲਾਉਣਾ-ਤਲੇ ਕਟੋਰੇ
• 
  ਕਰੇਲਾ ਫਰਾਈ ਨਾਲ ਆਲੂ

ਹਵਾਲੇ

1. ਕਹਿਲ, ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ (2013). ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: Unistar books pvt.ltd. ISBN 978-93-82246-99-2.