ਵਿਟਾਮਿਨ

ਜੀਵਨ ਤੱਤ ਜਾਂ ਵਿਟਾਮਿਨ (ਯੂਐਸ: /ˈvaɪtəmɪn/ ਜਾਂ ਯੂਕੇ: /ˈvɪtəmɪn/) ਇੱਕ ਕਾਰਬਨੀ ਰਸਾਇਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਵਜੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਚਾਹੀਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।^[1] ਕਿਸੇ ਕਾਰਬਨੀ ਰਸਾਇਣਕ ਯੋਗ (ਜਾਂ ਸਬੰਧਤ ਯੋਗਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ) ਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਉਦੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਉਸਨੂੰ ਰੱਜਵੀਂ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੋਂ ਹੀ ਲੈਣਾ ਪਵੇ। ਸੋ ਇਹ ਇਸਤਲਾਹ ਹਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੋਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰਤਬੱਧ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਅਸਕਾਰਬਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ (ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ) ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ।

ਡਾਢੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੀਆਂ ਬੀ-ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬੋਤਲ।

ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ

ਹਰੇਕ ਵਿਟਾਮਿਨ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕਈ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਕਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।^[2]

ਵਿਟਾਮਿਨ ਦਾ ਆਮ ਵਰਣਨਕਾਰੀ ਨਾਂ	ਵਿਟਾਮਿਨ ਰਸਾਇਣਕ ਨਾਂ (ਸੂਚੀ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ)	ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ	ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਲਿਹਾਜ਼ (ਮਰਦ, ਉਮਰ 19–70)[3]	ਘਾਟ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ	ਲੈਣ ਦਾ ਉਤਲਾ ਪੱਧਰ (UL/ਦਿਨ)[3]	ਲੋੜੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀOverdose disease	ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਸਰੋਤ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ	ਰੈਟੀਨੋਲ, ਰੈਟੀਨਲ ਅਤੇ ਬੀਟਾ ਕੈਰੋਟੀਨ ਸਮੇਤ ਚਾਰ ਕੈਰੋਟੀਨਾਇਡ	ਚਰਬੀ	900 µg	ਰਾਤ ਦਾ ਅੰਨ੍ਹਾਪਣ, ਹਾਈਪਰਕੈਰਾਟੋਸਿਸ ਅਤੇ ਕੈਰਾਟੋਮਲੇਸੀਆ[4]	3,000 µg	ਹਾਈਪਰਵਿਟਾਮਿਨੋਸਿਸ ਏ	ਕਲੇਜੀ, ਸੰਗਤਰਾ, ਪੱਕੇ ਪੀਲ਼ੇ ਫਲ, ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਗਾਜਰਾਂ, ਪੇਠਾ, ਕੱਦੂ, ਪਾਲਕ, ਮੱਛੀ, ਸੋਇਆ ਦੁੱਧ, ਦੁੱਧ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ1	ਥਾਇਆਮੀਨ	ਪਾਣੀ	1.2 ਮਿ.ਗ੍ਰਾ.	ਬੈਰੀ ਬੈਰੀ, ਵਰਨਿਕੇ-ਕੋਰਜ਼ਾਕੌਫ਼ ਰੋਗ	ਅਨਿਸ਼ਚਤ[5]	ਸੁਸਤੀ ਜਾਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਢਿੱਲ[6]	ਸੂਰ ਦਾ ਮਾਸ, ਜਵੀ ਦਾ ਦਲੀਆ, ਭੂਰੇ ਚੌਲ਼, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਆਲੂ, ਕਲੇਜੀ, ਆਂਡੇ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ2	ਰਾਇਬੋਫ਼ਲੈਵਿਨ	ਪਾਣੀ	1.3 ਮਿ.ਗ੍ਰਾ.	ਏਰਾਇਬੋਫ਼ਲੈਵਿਨੋਸਿਸ, ਗਲੌਸੀਟਿਸ, ਐਂਗੂਲਰ ਸਟੋਮਾਟਾਇਟਿਸ	ਅਨਿਸ਼ਚਤ		ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦ, ਕੇਲੇ, ਪਾਪਕਾਰਨ, ਹਰੀਆਂ ਫਲੀਆਂ, ਅਸਪੈਰਾਗਸ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ3	ਨਾਇਆਸਿਨ, ਨਾਇਆਸਿਨਾਮਾਈਡ	ਪਾਣੀ	16.0 mg	ਪਲੈਗਰਾ	35.0 mg	ਕਲੇਜੀ ਨੂੰ ਹਾਨੀ (ਡੋਜ਼ > 2ਗ੍ਰਾਮ/ਦਿਨ)[7] and other problems	ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ, ਕਈ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਖੁੰਭਾਂ, ਦਰਖ਼ਤੀ ਗਿਰੀਆਂ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ5	ਪੈਂਟੋਥੀਨਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ	ਪਾਣੀ	5.0 mg[8]	ਪੈਰਸਥੀਜ਼ੀਆ	ਅਨਿਸ਼ਛਤ	ਮਰੋੜ; ਦਿਲ ਦੀ ਜਲਨ ਅਤੇ ਕਚਿਆਣ[9]	ਮਾਸ, ਬ੍ਰੌਕਲੀ, ਐਵੋਕਾਡੋ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ6	ਪਿਰੀਡਾਕਸਿਨ, ਪਿਰੀਡਾਕਸਾਮੀਨ, ਪਿਰੀਡਾਕਸਲ	ਪਾਣੀ	1.3–1.7 mg	ਰੱਤਹੀਣਤਾ[10] peripheral neuropathy.	100 mg	Impairment of proprioception, nerve damage (doses > 100 mg/day)	ਮਾਸ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਰੁੱਖੀ ਗਿਰੀਆਂ, ਕੇਲੇ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ7	ਬਾਇਓਟਿਨ	ਪਾਣੀ	30.0 µg	ਚਮੜੀ-ਜਲਣ, ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੀ ਸੋਜ	ਅਨਿਸ਼ਚਤ		ਕੱਚੇ ਆਂਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਕਲੇਜੀ, ਪੱਤੇਦਾਰ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਮੂੰਗਫਲੀਆਂ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ9	Folic acid, folinic acid	Water	400 µg	Megaloblastic anemia and Deficiency during pregnancy is associated with birth defects, such as neural tube defects	1,000 µg	May mask symptoms of vitamin B12 deficiency; other effects.	Leafy vegetables, pasta, bread, cereal, liver
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ12	Cyanocobalamin, hydroxycobalamin, methylcobalamin	ਪਾਣੀ	2.4 µg	Megaloblastic anemia[11]	N/D	Acne-like rash [causality is not conclusively established].	Meat and other animal products
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ	ਆਸਕਾਰਬਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ	ਪਾਣੀ	90.0 mg	ਸਕੱਰਵੀ	2,000 mg	ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਮੈਗਾਡੋਜ਼	ਕਈ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ, ਕਲੇਜੀ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ	ਕੋਲੀਕੈਲਸੀਫ਼ਰੋਲ, ਅਰਗੋਕੈਲਸੀਫ਼ਰੋਲ	ਚਰਬੀ	10 µg[12]	ਸੋਕਾ ਰੋਗ ਅਤੇ ਓਸਟੀਓਮਲੇਸੀਆ	50 µg	ਹਾਈਪਰਵਿਟਾਮਿਨੋਸਿਸ ਡੀ	ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ, ਕਲੇਜੀ, ਖੁੰਭਾਂ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ	ਟੋਕੋਫ਼ਰੋਲਾਂ, ਟੋਕੋਟਰਾਈਈਨੋਲ	ਚਰਬੀ	15.0 mg	ਘਾਟ ਘੱਟ-ਵੱਧ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਨਕਾਰਾਪਣ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਭਪਾਤ, ਨਵੇਂ ਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਮਿਆਨੀ ਲਹੂਤੋੜ ਰੱਤਹੀਣਤਾ।[13]	1,000 mg	ਇੱਕ ਰਲ਼ਵੀਂ ਘੋਖ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵਧਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ।[14]	ਕਈ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ, ਗਿਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੀਜ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ	ਫ਼ਿਲੋਕਵੀਨੋਨ, ਮੀਨਾਕਵੀਨੋਨ	ਚਰਬੀ	120 µg	ਬਲੀਡਿੰਗ ਡਾਇਆਥੀਸਿਸ	ਅਨਿਸ਼ਚਤ	ਵਾਰਫ਼ੇਰਿਨ ਲੈਂਦੇ ਮਰੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਾਅ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।[15]	ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਲਕ, ਆਂਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਕਲੇਜੀ