ਚਾਰ ਧਾਮ

ਚਾਰ ਧਾਮ (ਭਾਵ ਚਾਰ ਨਿਵਾਸ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਮੋਕਸ਼ (ਮੁਕਤੀ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।^[1] ਇਹ ਚਾਰ ਧਾਮ ਹਨ, ਬਦਰੀਨਾਥ, ਦਵਾਰਕਾ, ਪੁਰੀ ਅਤੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਹਿੰਦੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਚਾਰ ਧਾਮਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਚਾਰ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹਨ।^[2] ਇਹ ਮੁੱਖ 'ਧਾਮ' ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ 'ਧਾਮ' ਚਾਰ ਯੁਗਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ, (1) ਸਤਿ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ- ਬਦਰੀਨਾਥ, ਉਤਰਾਖੰਡ (2) ਤ੍ਰੇਤਾ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ-ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ (3) ਦਵਾਪਰ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ - ਦੁਆਰਿਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ (4) ਕਲ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ - ਜਗਨਾਥ ਪੁਰੀ, ਓਡੀਸ਼ਾ।

ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ-ਯਮੁਨੋਤਰੀ, ਗੰਗੋਤਰੀ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਅਤੇ ਬਦਰੀਨਾਥ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਚਾਰ ਧਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵੇਰਵਾ

ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਰੀਨਾਥ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਉਥੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਬੇਰੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੇਰੀਆਂ ਨੂੰ "ਬਦਰੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਰਿਕਾ-ਵੈਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਅਰਥਾਤ ਬੇਰੀਆਂ ਦਾ ਜੰਗਲ। ਉਹ ਖਾਸ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿੱਥੇ ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬੇਰੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਢੱਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਨਾਰਾਇਣ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਾਤਾ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਬਣ ਗਈ। ਤਪੱਸਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ "ਲਕਸ਼ਮੀ-ਨਾਰਾਇਣ" ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਰੀ-ਨਾਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਰਥਾਤ ਬੇਰੀ ਜੰਗਲ ਦਾ ਮਾਲਕ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸੱਤ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਬਦਰੀਨਾਥ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਧਾਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।

Badrple

ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਨੂੰ ਤ੍ਰੇਤਾ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉਦੋਂ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵ-ਲਿੰਗਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ। ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਰਾਮ ਦਾ ਦੇਵਤਾ"। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਉਥੇ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ^[3]

ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ

ਤੀਜੇ, ਦਵਾਰਕਾ ਨੂੰ ਦਵਾਪਰ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਦਵਾਰਕਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਮਥੁਰਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣਾ ਨਿਵਾਸ ਬਣਾਇਆ।^[4]

ਦਵਾਰਕਾ ਮੰਦਿਰ

ਚੌਥੇ, ਪੁਰੀ ਵਿੱਚ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਜਗਨਨਾਥ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਲ ਯੁਗ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹੈ।^[5]

ਜਗਨ ਨਾਥ ਮੰਦਰ, ਪੁਰੀ