ਤਾਰਾ

ਤਾਰਾ ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਛੱਤਰ। .ਪਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦੇ ਭਿੰਨ ਮਤਲੱਬ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਹੀ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਗਲੈਕਸੀ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਤਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਸੂਰਜ ਵੀ ਇੱਕ ਤਾਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੈ। ਤਾਰੇ ਗੇਂਦ ਵਰਗੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡੇ ਹਨ। ਕਈ ਤਾਰੇ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਡੇ ਹਨ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਵੀ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਤਾਰੇ ਹਨ। ਸੂਰਜ ਵੀ ਇੱਕ ਤਾਰਾ ਹੈ। ਤਾਰਿਆਂ ਵਿਚਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਧੂੜ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਧੂੜ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ, ਆਕਸੀਜਨ, ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦਾ ਸੰਘਣਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਲਗਪਗ 3000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਤਾਰੇ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਉਸ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਤਾਰੇ ਦਾ ਜਨਮ

ਸੂਰਜ

ਮੂਲ

ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਿੰਡ ਚਮਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਪਿੰਡ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੂਰਬ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ਉਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਫ਼ਤਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਸਾਪੇਖ ਵੀ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਾ (Star) ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਪਿੰਡ ਹਨ ਜੋ ਬਾਕੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਪੇਖ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਅੱਗੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਪਿੱਛੇ - ਯਾਨੀ ਕਿ ਉਹ ਘੁਮੱਕੜ ਸਨ। Planet ਇੱਕ ਲੈਟਿਨ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲੱਬ ਏਧਰ - ਉੱਧਰ ਘੁੱਮਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸਲਿਏ ਇਸ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਨਾਮ Planet ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਸਾਡੇ ਲਈ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਚਮਕੀਲਾ ਪਿੰਡ ਸੂਰਜ ਹੈ, ਫਿਰ ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਤ ਦੇ ਤਾਰੇ ਜਾਂ ਗ੍ਰਹਿ। ਤਾਰੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੂਰਜ ਹਨ। ਜਿਆਦਾਤਰ, ਸਾਡੇ ਸੂਰਜ ਵਲੋਂ ਵੱਡੇ ਵੱਲ ਚਮਕੀਲੇ, ਉੱਤੇ ਇੰਨੀ ਦੂਰ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦੇ ਆਉਂਦੇ ਬਹੁਤ ਕਸ਼ੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸਲਿਏ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਈ ਪੈਂਦੇ ਉੱਤੇ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਾਰੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

• ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ
• ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਤਾਰਾ
• ਮਿਤਰਕ ਤਾਰਾ

ਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ, ਸੂਰਜ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਚਮਕਦੇ ਉੱਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਕੇ ਚਮਕਦੇ ਹਨ।, ਤਾਰੇ ਟਿਮਟਿਮਾਂਦੇ ਹਨ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਨਹੀਂ। ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਟਿਮਟਿਮਾਉਣਾ, ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਅਪਵਰਤਨ (refraction) ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤਾਰੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਆਉਂਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਅਸੀਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਗਰਹੋਂ ਕਿ ਨਹੀਂ।

ਕਈ ਤਾਰੇ ਮਿਲ ਕਰ ਤਾਰਾ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਤਾਰਾ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤਾਰਾ ਸਮੂਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ।

• ਸਪਤ ਰਿਸ਼ੀ (Great / Big bear or Ursa Major)
• ਧਰੁਵਮਤਸੀ / ਅਕਸ਼ਿ (Little Bear or Ursa Minor)
• ਕ੍ਰਿਤੀਕਾ ਕਇਬਚਿਆ (Pleiades)
• ਮ੍ਰਗਸ਼ੀਰਸ਼ ਮਿਰਗ - ਹਿਰਨੀ Orion
• ਬ੍ਰਹੱਲੁਬਧਕ (Canis Major)
• ਸ਼ਰਮਿਸ਼ਠਾ (Cassiopeia)
• ਮਹਾਸ਼ਵ (Pegasus)

ਤਾਰੇ ਚਿੱਟੇ ਕਿਉਂ

ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅੰਦਰਲੀ ਪਰਤ ਨੂੰ ਰੇਟਿਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਕਰੀਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਰੇਟਿਨਾ 'ਤੇ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਰੇਟਿਨਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਅਤੇ ਕੋਣ ਸੈੱਲ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਰੇਟਿਨੇ ਵਿੱਚ ਰਾਡ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 13 ਕਰੋੜ ਅਤੇ ਕੋਣ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 70 ਲੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੋਣ ਸੈੱਲ ਰੰਗਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲਾਲ, ਪੀਲੇ ਅਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਣ ਸੈੱਲਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਰੰਗਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦਿਮਾਗ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੋਣ ਸੈੱਲ ਘੱਟ ਰੌਸ਼ਨੀ ਜਾਂ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਘੱਟ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਦਾ ਚੌਥੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਰਾਡ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਵਸਤੂਆਂ ਚਿੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਰਾਡ ਸੈੱਲ ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਤਾਰੇ ਚਿੱਟੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਹੋਰ ਮਤਲੱਬ

• ਨਛੱਤਰ
• ਸਿਤਾਰਾ
• ਮੀਡਿਆ