ਤੁਰਪਾਨ

ਤੁਰਪਾਨ (ਸਰਲ ਚੀਨੀ: 吐鲁番; ਰਿਵਾਇਤੀ ਚੀਨੀ: 吐魯番; ਪਿਨਯਿਨ: Tǔlǔfān; (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Turfan) ਜਾਂ 'ਤੁਰਫ਼ਾਨ' (ਉਈਗਰ: ur, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Turpan, ਚੀਨੀ: 吐魯番) ਚੀਨ ਦੁਆਰਾ ਨਿਅੰਤਰਿਤ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਤੁਰਫ਼ਾਨ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੁਰਫਾਨ ਦਰੋਣੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਨਖ਼ਲਿਸਤਾਨ ਵੀ ਹੈ। 2003 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 254,900 ਗਿਣੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤਰੀ ਰੇਸ਼ਮ ਰਸਤਾ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਉ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।^[1]

ਤੁਰਪਾਨ 吐鲁番市 • تۇرپان شەھىرى‎
Prefecture-level City
ਤੁਰਪਾਨ, ਤੁਰਪਾਨ ਵਿੱਚ ਅਮੀਨ ਮੀਨਾਰ
ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ (ਸੰਤਰੀ) ਵਿੱਚ ਤੁਰਪਾਨ (ਲਾਲ)
ਦੇਸ਼	ਚੀਨ ਲੋਕ ਗਣਰਾਜ
Region	ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ
County-level divisions	3
Prefecture seat	Gaochang District
Lowest elevation	−154 m (−505.2 ft)
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	ਯੂਟੀਸੀ+8 (China Standard)
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	Turpan Prefecture-level city Government

ਇਤਿਹਾਸ

ਤੁਰਪਾਨ ਕਦੇ ਗੂਸ਼ੀ (Gushi) ਨਾਮਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ 2,700 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਅਰਥੀ ਮਿਲੀ ਹੈ ਜੋ ਚੀਨੀ ਨਸਲ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਸੋਚਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਯੁਏਝੀ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਤੁਸ਼ਾਰੀ ਲੋਕ। ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦ-ਯੂਰੋਪੀ ਭਾਸ਼ੀ ਜਾਤੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਰੇਸ਼ਮ ਰਸਤਾ ਤੇ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੁਰਪਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲਈ ਜੂਝਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਚੀਨ ਦੇ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹਾਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਯੋਂਗਨੁ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਮੁਠਭੇੜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਹ ਖੇਤਰ ਸੁਤੰਤਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[2] ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਹ ਖੇਤਰ ਜਿਆਦਾਤਰ ਆਜਾਦ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਸੰਨ 487 ਵਲੋਂ 541 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਤੀਏਲੇ ਨਾਮਕ ਤੁਰਕੀ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਰਿਹਾ, ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾਂ ਜੂ-ਜਾਨ ਖਾਗਾਨਤ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੋਏਕਤੁਰਕ ਇੱਥੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। 7ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਤੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਇੱਥੇ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾਇਆ ਲੇਕਿਨ 7ਵੀਂ ਤੋਂ 9ਵੀਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਚੀਨੀਆਂ, ਤੁਰਕਾਂ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀਆਂ ਦੀ ਖਿਚੋਤਾਣੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਤੁਰਕਾਂ, ਸੋਗਦਾਈਆਂ ਅਤੇ ਚੀਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਪਾਰ ਵੀ ਚੱਲਿਆ। 856 ਤੋਂ 1389 ਈ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਈਗੁਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤੁਰਪਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਰਾਖੋਜਾ ਨਾਮਕ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਅੰਤਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧੀਨ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਉਸ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ।