ਪੰਡਿਤ ਮਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮਨਸੂਰ

ਪੰਡਿਤ ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਭੀਮਰਯਾੱਪਾ ਮਨਸੂਰ, (31 ਦਸੰਬਰ 1910 – 12 ਸਤੰਬਰ 1992) ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਖਿਆਲ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਅਤੇ ਓਹ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।

ਮਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮਨਸੂਰ
2014 ਭਾਰਤੀ ਡਾਕ ਤੇ ਮਨਸੂਰ
ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ	ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਭੀਮਰਯਾੱਪਾ ਮਨਸੂਰ
ਜਨਮ	(1910-12-31)31 ਦਸੰਬਰ 1910 ਮਨਸੂਰ, ਬੰਬੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ (ਹੁਣ ਧਾਰਵਾੜ, ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ)
ਮੌਤ	12 ਸਤੰਬਰ 1992(1992-09-12) (ਉਮਰ 81) ਧਾਰਵਾੜ, ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ
ਵੰਨਗੀ(ਆਂ)	ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ
ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ	1928 – 1992

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ

ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਦਾ ਜਨਮ 31 ਦਸੰਬਰ 1910 ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਧਾਰਵਾੜ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਮਨਸੂਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਅਮਾਵਸਿਆ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ, ਭੀਮਰਯਾੱਪਾ, ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਕਿੱਤੇ ਵੱਜੋਂ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਰ ਭਰਾ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ ਸਨ। ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਬਸਵਰਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਥੀਏਟਰ ਟੋਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਭੂਮਿਕਾ ਕੀਤੀ।

ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਯਕਸ਼ਗਾਨ (ਕੰਨੜ ਥੀਏਟਰ) ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮੰਡਲੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਦੀ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਟਕ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਗਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ, ਉਸਨੂੰ ਅਪਯਾ ਸਵਾਮੀ ਦੁਆਰਾ ਉਭਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸਦੇ ਅਧੀਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਿਰਾਜ ਦੇ ਨੀਲਕੰਠ ਬੂਆ ਅਲੁਰਮਠ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ (1855-1946), ਜੋ ਕਿ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸੰ, ਕੋਲ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ। ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਭੂਰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਾਏ। ਭੂਰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਸ ਗਾਇਕ ਨੇ ਉਸਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

ਕੈਰੀਅਰ

ਮਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮਨਸੂਰ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ

ਪੰਡਿਤ ਮਨਸੂਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੁਰਲੱਭ (ਅਪ੍ਰਚਲਿਤ) ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਨਟ, ਆਸਾ ਜੋਗੀਆ, ਹੇਮ ਨਟ, ਲੱਛਸਖ, ਖਟ, ਸ਼ਿਵਮਤ ਭੈਰਵ, ਕਬੀਰ ਭੈਰਵ, ਬਿਹਾਰੀ, ਸੰਪੂਰਨ ਮਲਕੌਂਸ, ਲਾਜਵੰਤੀ, ਅਦਮਬਰੀ ਕੇਦਾਰ, ਏਕ ਨਿਸ਼ਾਦ ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਕਮਾਂਡ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਿਹਾਗੜਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦੁਰੀ ਤੋੜੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ, ਸੁਧਾਰ ਗੀਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਧੁਨੀ ਗੁਆਏ ਅਤੇ ਮੀਟਰ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਬਹੁਤ ਮਜਬੂਤ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਨਰਾਇਣ ਰਾਓ ਵਿਆਸ ਵਰਗੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ।

ਉਹ ਹਿਜ਼ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਵਾਇਸ (HMV) ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਧਾਰਵਾੜ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵੀ ਰਿਹਾ। ^[1]

ਅਵਾਰਡ

ਉਸਨੂੰ ਤਿੰਨੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲੇ:

• ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 1970 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਅਵਾਰਡ^[1]
• 1976 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਅਵਾਰਡ^[1]
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ, 1992 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ।^[2][3]
• 1982 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ, ਡਾਂਸ ਅਤੇ ਡਰਾਮਾ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ।^[4]
• ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਾਲੀਦਾਸ ਸਨਮਾਨ ਪੁਰਸਕਾਰ^[1]

ਕਿਤਾਬਾਂ

ਮਨਸੂਰ ਨੇ ਨੰਨਾ ਰਸਾਇਤਰੇ (Kannada ਨਾਂ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ।^[5] ਜਿਸਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਸ਼ੇਖਰ ਮਨਸੂਰ ਦੁਆਰਾ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵਿੱਚ ਮਾਈ ਜਰਨੀ ਨਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ

ਮਨਸੂਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਗੰਗਾਮਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਸ਼ੇਖਰ ਮਨਸੂਰ ਸੀ। ਮਨਸੂਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਰਾਜਸ਼ੇਖਰ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ਕੋਡਲੀ ਗਾਇਕ ਹਨ।

ਮਨਸੂਰ ਅਪ੍ਰੈਲ 1992 ਵਿੱਚ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਕੋਮਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਾਏ ਸਨ। ਉਸ ਸਾਲ 12 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ, ਧਾਰਵਾੜ ਵਿੱਚ, ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਕਾਰਨ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਤਕਲੀਫ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।