ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀ ਰਾਜ

ਇਹ ਲੇਖ 1773 ਤੋਂ 1858 ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਉੱਤੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰਾਜ ਬਾਰੇ ਹੈ। 1858 ਤੋਂ 1947 ਤੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਲਈ, ਦੇਖੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ। 1756 ਤੱਕ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ, ਦੇਖੋ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀ ਰਾਜ (ਜਾਂ ਕੰਪਨੀ ਰਾਜ^[6]) ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਹ ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1757 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਵਾਬ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੀਰ ਜਾਫ਼ਰ, ਜਿਸਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਨੇ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ;^[7] ਜਾਂ 1765 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਨੀ, ਜਾਂ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ;^[8] ਜਾਂ 1773 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਾਸਨ (ਨਿਜ਼ਾਮਤ) ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ, ਵਾਰਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।^[9] ਕੰਪਨੀ ਨੇ 1858 ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ, 1857 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ 1858 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇੰਡੀਆ ਦਫਤਰ ਨੇ ਨਵੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀ ਰਾਜ
1757/1765/1773–1858
ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਧੀਨ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰ (a) 1774-1804 ਅਤੇ (b) 1805-1858 ਗੁਲਾਬੀ ਦੇ ਦੋ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਸਥਿਤੀ	ਕਲੋਨੀ
ਰਾਜਧਾਨੀ	ਕਲਕੱਤਾ (1773–1858)
ਆਮ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ	ਅਧਿਕਾਰਤ: 1773–1858: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ; 1773–1836: ਫ਼ਾਰਸੀ[1][2] 1837–1858: ਮੁੱਖ ਉਰਦੂ[1][2][3][4] ਅਤੇ ਹੋਰ: ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ।
ਸਰਕਾਰ	ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਰਾਊਨ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਅਰਧ-ਪ੍ਰਭੁਸੱਤਾ ਸੰਪੱਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਹੈ।
ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ
• 1774–1785 (ਪਹਿਲਾ)	ਵਾਰਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼
• 1857–1858 (ਆਖਰੀ)	ਚਾਰਲਸ ਕੈਨਿੰਗ
Historical era	ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਧੁਨਿਕ
• ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਲੜਾਈ	23 ਜੂਨ 1757
• ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਦੀ ਸੰਧੀ	16 ਅਗਸਤ 1765
• ਐਂਗਲੋ-ਮਰਾਠਾ ਯੁੱਧ	1772–1818
• ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ	1845–1846, 1848–1849
•  ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ	2 ਅਗਸਤ 1858
• ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ	2 ਅਗਸਤ 1858
ਖੇਤਰ
1858[5]	1,940,000 km2 (750,000 sq mi)
ਮੁਦਰਾ	ਰੁਪਏ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਬੰਗਾਲ ਸੂਬਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ