ਮੁਗ਼ਲ ਵੰਸ਼

ਮੁਗ਼ਲ ਵੰਸ਼ (ਫ਼ਾਰਸੀ: دودمان مغل; Dudmân-e Mughal) ਬਾਬਰ ਦੇ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ (ਫ਼ਾਰਸੀ: خاندانِ آلِ بابُر; Khāndān-e-Āl-e-Bābur), ਗੁਰਕਣੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਫ਼ਾਰਸੀ: گورکانیان; Gūrkāniyān),ਜਿਸ ਨੇ ਅੰ. 1526 ਤੋਂ 1857 ਤੱਕ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।^[1]

ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੈਮੂਰਿਡ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਬੋਰਜਿਗਿਨ (ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਰਾਜਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਬੀਲਾ) ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰਕ ਸੀ। ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਬਾਬਰ (ਜਨਮ 1483), ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਜੇਤਾ ਤੈਮੂਰ (1336-1405) ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਮੰਗੋਲ ਸਮਰਾਟ ਚੰਗੇਜ ਖਾਨ (ਮੌਤ 1227) ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਵੰਸ਼ਜ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਚੈਂਗੀਸਿਡਸ।^[2] "ਮੁਗਲ" ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ "ਮੰਗੋਲ" ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਉਤਪੰਨ ਰੂਪ ਹੈ: ਇਸਨੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੰਗੋਲ ਮੂਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।^[3]

ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪੂਰਨ ਮੁਖੀ, ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਤਨਸ਼ੀਲ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਗ੍ਰੈਂਡ ਵਿਜ਼ੀਅਰ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਖੇਤਰੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤਾਂ।^[4] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਤਨਸ਼ੀਲ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਸਲਿਮ ਪਤਵੰਤੇ, ਸਗੋਂ ਮਰਾਠਾ, ਰਾਜਪੂਤ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਵਜੋਂ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।^[5] ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ 1857 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੌਰਾਨ 21 ਸਤੰਬਰ 1857 ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਯੂਕੇ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਖਰੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ (ਸ਼. 1837–1857) ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ (1858) ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਬਰਮਾ (ਮੌਜੂਦਾ ਮਿਆਂਮਾਰ) ਵਿੱਚ ਰੰਗੂਨ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।^[6]