ਲਹਿੰਦਾ

ਲਹਿੰਦਾ (/ˈlɑːndə/;^[1] Punjabi: لہندا, ਸ਼ਾ.ਅ. 'ਪੱਛਮੀ'), ਲਹਿੰਦੀ ਜਾਂ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ,^[2] ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ISO 639 ਸਟੈਂਡਰਡ ਵਿੱਚ "ਮੈਕਰੋਲੈਂਗੂਏਜ" ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੁਆਰਾ "ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਲੜੀ" ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।^{[3][4][lower-alpha 1]} ਜੈਨੇਟਿਕ ਗਰੁੱਪਿੰਗ ਵਜੋਂ ਇਸਦੀ ਵੈਧਤਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।^[5] "ਲਹਿੰਦਾ" ਅਤੇ "ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ" ਸ਼ਬਦ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਅਰਥ ਹਨ, ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦ ਨਹੀਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।^[4]

ਲਹਿੰਦਾ (ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ)
ਇਲਾਕਾ	ਪੰਜਾਬ, ਹਜ਼ਾਰਾ, ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ
ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ	ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਹਿੰਦਾ (ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ)
ਲਿਖਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ	ਪਰਸੋ-ਅਰਬੀ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ)
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-2	lah
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3	lah

ਲਹਿੰਦੇ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਸਰਾਇਕੀ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੱਖਣੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 26 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ), ਹਿੰਦਕੋ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ (ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਖੇਤਰਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 50 ਲੱਖ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ), ਪਹਾੜੀ/ਪੋਠਵਾੜੀ। (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੋਠੋਹਾਰ ਖੇਤਰ, ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ 3.5 ਮਿਲੀਅਨ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ), ਖੇਤਰਾਣੀ (ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ 20,000 ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ), ਅਤੇ ਇੰਕੂ (ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਭਾਸ਼ਾ)।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]} ਐਥਨੋਲੋਗ ਵੀ ਲਹਿੰਦਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇਹ "ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ" (ISO 639-3 ਕੋਡ: pnb) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੇਬਲ ਕਰਦਾ ਹੈ - ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਮਾਝੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 66 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।^[3][6]

ਨੋਟ

1. For the difficulties in assigning the labels "language" and "dialect", see Shackle (1979) for Punjabi and Masica (1991, pp. 23–27) for Indo-Aryan generally.