ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ

ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਪੂਰਬ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸੌਗਦੀਆ ਖੇਤਰ, ਅਜੋਕੇ ਉਜ਼ਬੇਕੀਸਤਾਨ ਤੇ ਤਾਜੀਕਿਸਤਾਨ (ਰਾਜਧਾਨੀ: ਸਮਰਕੰਦ; ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ: ਪੰਜਾਕੰਦ, ਫ਼ੇਰਗ਼ਾਨਾ, ਖੁਜੰਡ ਅਤੇ ਬੁਖ਼ਾਰਾ), ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੁਰਾਤਨ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸੌਗਦੀਆਈ ਪ੍ਰਾਵਸੀਆਂ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਵੀ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੌਗਦੀਆਈ ਮੱਧ ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਕਟ੍ਰੇਨ, ਖੋਤਾਨੀ ਸਾਕਾ, ਮੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੇ ਪਾਰਥੀਆਈ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਸਾਹਿਤਕ ਭੰਡਾਰ ਹੈ।

ਸੌਗਦੀਆਈ
ᠰᠤᠬᠳᠢᠠᠤ (swγδyʼw)
ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ	ਸੌਗਦੀਆ
ਇਲਾਕਾ	ਕੇਂਦਰੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਚੀਨ
Era	100 BCE – 1000 CE[1] ਆਧੁਨਿਕ ਯਘਨੋਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ
ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ	ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ ਇਰਾਨੀ ਪੂਰਬੀ?[2] ਉੱਤਰੀ ਸੌਗਦੀਆਈ
ਲਿਖਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ	ਸੌਗਦੀਆਈ ਵਰਣਮਾਲਾ ਸਿਰਿਆਈ ਵਰਣਮਾਲਾ[3] Manichaean alphabet
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-2	sog
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3	sog
Glottolog	sogd1245

Sogdian text from a Manichaean creditor letter from around 9th to 13th century

Manichaean priests writing Sogdian manuscripts, in Khocho, Tarim Basin, ca. 8th/9th century AD

Fragment of a Sogdian silk brocade, ca. 700 AD

Sogdians donors to the Buddha (fresco, with detail), Bezeklik, eastern Tarim Basin, China, 8th century.

A Tang Dynasty Chinese ceramic statuette of a Sogdian merchant riding on a Bactrian camel

ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਤੇ ਇਹ Sprachbund ਨਾਲੋਂ ਜਨੈਟਿਕ ਵਧੇਰੇ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]} ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸੰਸਕਰਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪੱਕੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਪ੍ਰੰਤੂ ਪੁਰਾਤਨ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਆਰਕਮੈਨਿਡ ਸਾਮਰਾਜ (559-323 ਈਃ ਪੂਃ) ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਤੰਗ ਚੀਨ ਦੌਰਾਨ ਕੇਂਦਰੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਿਲਕ ਮਾਰਗ ਦੀ ਮੁੱਖ ਬੋਲੀ ਸੌਗਦੀਆ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਉਧਾਰ ਲੈ ਲਏ ਸਨ। ਅੱਠਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਸੌਗਦੀਆ ਵਾਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਹੱਤਵ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧ ਗਿਆ। 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਉਸਤਰਾਸ਼ਨਾ, ਸੌਗਦੀਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ, ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਉੱਪ-ਬੋਲੀ ਯਘਨੋਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ ਅਤੇ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਇਸਦੀ ਹੋਂਦ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਯਘਨੋਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸੌਗਦੀਆਈ ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਖੋਜ

ਚੀਨ ਦੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ ਲੱਭਣ ਨਾਲ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਸਬੰਧੀ ਖੋਜ-ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਿਆ। ਰਾਬਰਟ ਗਥਾਈਟ (ਪਹਿਲਾ ਬੋਧੀ-ਸੌਗਦੀਆਈ ਸਿੱਖਿਆਰਥੀ) ਅਤੇ ਪਾਲ ਪੈਲੀਅਟ (ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁਨਹੁਆਂਗ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੌਗਦੀਆਈ ਸਮੱਗਰੀ ਲੱਭੀ) ਨੇ ਸੌਗਦੀਆਈ ਸਮੱਗਰੀ, ਜੋ ਕਿ ਪੈਲੀਅਟ ਨੇ ਖੋਜੀ ਸੀ, ਸਬੰਧੀ ਕਾਫੀ ਖੋਜਬੀਨ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਗਥਾਈਟ ਨੇ ਪੈਲੀਅਟ ਵੱਲੋਂ ਲੱਭੀ ਸੌਗਦੀਆਈ ਸਮੱਗਰੀ ਆਧਾਰਿਤ ਕਾਫੀ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਪਰ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਗੌਥੀਅਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਕੰਮ ਸੌਗਦੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਅਚਨਚੇਤ ਹੋਈ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੰਮ ਏਮਾਈਲ ਬੈੱਨਵੈਨੀਸਤੇ ਵੱਲੋਂ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ।^[4]

ਵਿਆਕਰਣ

ਨਾਂਵ

Light stems

Case	masc. a-stems	neut. a-stems	fem. ā-stems	masc. u-stems	fem. ū-stems	masc. ya-stems	fem. yā-stems	plural
nom.	-i	-u	-a, -e	-a	-a	-i	-yā	-ta, -īšt, -(y)a
voc.	-u	-u	-a	-i, -u	-ū	-iya	-yā	-te, -īšt(e), -(y)a
acc.	-u	-u	-u, -a	-u	-u	-(iy)ī	-yā(yī)	-tya, -īštī, -ān(u)
gen.-dat.	-ē	-yē	-ya	-(uy)ī	-uya	-(iy)ī	-yā(yī)	-tya, -īštī, -ān(u)
loc.	-ya	-ya	-ya	-(uy)ī	-uya	-(iy)ī	-yā(yī)	-tya, -īštī, -ān(u)
instr.-abl.	-a	-a	-ya	-(uy)ī	-uya	-(iy)ī	-yā(yī)	-tya, -īštī, -ān(u)

Heavy stems

Case	masc.	fem.	plural
nom.	-Ø	-Ø	-t
voc.	-Ø, -a	-e	-te
acc.	-ī	-ī	-tī, -ān
gen.-dat.	-ī	-ī	-tī, -ān
loc.	-ī	-ī	-tī, -ān
instr.-abl.	-ī	-ī	-tī, -ān

Contracted stems

Case	masc. aka-stems	neut. aka-stems	fem. ākā-stems	pl. masc.	pl. fem.
nom.	-ē	(-ō), -ē	-ā	-ēt	-ēt, -āt
voc.	(-ā), -ē	(-ō), -ē	-ā	(-āte), -ēte	-ēte, -āte
acc.	(-ō), -ē	(-ō), -ē	-ē	-ētī, -ān	-ētī, -ātī
gen.-dat.	-ē	-ē	-ē	-ētī, -ān	-ētī, -ātī
loc.	-ē	-ē	-ē	-ētī, -ān	-ētī, -ātī
instr.-abl.	(-ā), -ē	(-ā), -ē	-ē	-ētī, -ān	-ētī, -ātī

ਕਿਰਿਆ

Present indicative

Person	Light stems	Heavy stems
1st. sg.	-ām	-am
2nd. sg.	-ē, (-Ø)	-Ø, -ē
3rd. sg.	-ti	-t
1st. pl.	-ēm(an)	-ēm(an)
2nd. pl.	-θa, -ta	-θ(a), -t(a)
3rd. pl.	-and	-and

Imperfect indicative

Person	Light stems	Heavy stems
1st. sg.	-u	-Ø, -u
2nd. sg.	-i	-Ø, -i
3rd. sg.	-a	-Ø
1st. pl.	-ēm(u), -ēm(an)	-ēm(u), -ēm(an)
2nd. pl.	-θa, -ta	-θ(a), -t(a)
3rd. pl.	-and	-and