ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਸੰਦਰਭ: Agricultural diversification) ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਉਤਪਾਦਕ ਸਰੋਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ, ਪੂੰਜੀ, ਖੇਤੀ ਸੰਦਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਤਪਾਦਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲਈ ਮੁੜ-ਵੰਡਣ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਲਈ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ, ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ, ਬਾਹਰੀ ਝਟਕਿਆਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਅਤੇ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਘੱਟ-ਮੁੱਲ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚ-ਮੁੱਲ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੱਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਗਬਾਨੀ, ਡੇਅਰੀ, ਪੋਲਟਰੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਇਸ ਧਾਰਨਾ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਫਸਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਥਾਂ ਬਦਲਣਾ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਫਾਰਮ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਉੱਦਮਾਂ, ਜਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ। ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਈ ਵਾਰ ਫਾਰਮ 'ਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਵਾਤਾਵਰਣ, ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DEFRA) ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ "ਵਪਾਰਕ ਲਾਭ ਲਈ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖੇਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਉੱਦਮੀ ਵਰਤੋਂ" ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ DEFRA ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ 2003 ਵਿੱਚ ਯੂਕੇ ਦੇ 56% ਫਾਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਆਈ ਸੀ। ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਫਾਰਮ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਪਰ 9% ਫਾਰਮ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਜਾਂ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਿਕਰੇਤਾ, 3% ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਜਾਂ ਕੇਟਰਿੰਗ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ, ਅਤੇ 7% ਖੇਡਾਂ ਜਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਦੂਸਰੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[1]

ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਆਪਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ "ਇੱਕ ਫਸਲ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਬਦਬੇ ਤੋਂ ਕਈ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ...... (ਜੋ ਕਿ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ..... ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਆਰਥਿਕ ਰਿਟਰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। - ਪੂਰਕ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ।

ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਚਾਲਕ

ਵਿਭਿੰਨਤਾ, ਮੌਕਿਆਂ ਅਤੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਮੌਕੇ

• ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਦਾ ਬਦਲਣਾ
• ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਬਦਲਣਾ
• ਨਿਰਯਾਤ ਸੰਭਾਵਨਾ
• ਮੁੱਲ ਦਾ ਵਧਣਾ
• ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਬਦਲਣਾ.
• ਪੋਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਵਜੋਂ

ਖਤਰੇ

• ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ
• ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਚਲੇ ਜੋਖਮ (ਰਿਸਕ)
• ਬਾਹਰੀ ਖਤਰੇ
• ਘਰੇਲੂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਖਤਰੇ
• ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ

ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡ

ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਅਜਿਹਾ ਇੱਕ ਮਾਪ "ਅਧਿਕਤਮ ਅਨੁਪਾਤ ਦਾ ਸੂਚਕਾਂਕ ; (index of maximum proportion)" ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ "ਖੇਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ (proportion) ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ"। ^[2]