ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ

ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਿੰਚਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਲਈ ਸਰਵੇਖਣ 1867 ਈ. ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ^[1] ਅਤੇ 1882 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ

ਇਹ ਨਹਿਰ ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੋਪੜ ਹੈਡ ਵਰਕਸ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ।^[2] ਪਹਿਲਾਂ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਨੇ ਵੀ ਇਕ ਨਹਿਰ ਦਰਿਆ ਸਤਲੁਜ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢਕੇ ਸਰਹਿੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਲਿਆਂਦੀ ਸੀ ਜੋ ਅੱਗੇ ਹਿਸਾਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਉਸਨੇ ਹੀ ‘ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ’ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮੁਲਕੀ ਝਗੜਿਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਨਹਿਰ ਗ਼ੈਰ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਨਾਭਾ, ਪਟਿਆਲਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਕਲਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।^[3]

ਨਹਿਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲ

ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਰੋਪੜ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੋਰਾਹਾ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੋਰਾਹਾ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਗੁਰਥੜੀ ਦੇ ਪੁਲਾਂ ਤੋਂ ਨਹਿਰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: ਅਬੋਹਰ ਬ੍ਰਾਂਚ, ਬਠਿੰਡਾ ਬ੍ਰਾਂਚ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਬ੍ਰਾਂਚ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਅੱਗੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਿੰਜਣ ਲਈ ਅੱਡ ਅੱਡ ਬਰਾਂਚਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕਾ ਖੇਤਰ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਨਹਿਰੀ ਨੈਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ ਵੰਡੇ ਗਏ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਹੈ।^[4]

ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ