ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਤੀਰਥ

ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ pronunciation^ⓘ (ਹਿੰਦੀ: स्वामी रामतीर्थ 22 ਅਕਤੂਬਰ 1873 – 27 ਅਕਤੂਬਰ 1906^[1]), ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਵੇਦਾਂਤ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਿਆਸੀ ਸੀ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ (1893) ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਤੇ 1920 ਵਿਚ ਪਰਮਹੰਸ ਯੋਗਾਨੰਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1902 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਲੈਕਚਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਅਹਿਮ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।^[2][3] ਆਪਣੇ ਅਮਰੀਕੀ ਟੂਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਅਕਸਰ 'ਵਿਹਾਰਕ ਵੇਦਾਂਤ' ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।^[4]

ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ
ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ
ਜਨਮ	(1873-10-22)22 ਅਕਤੂਬਰ 1873 ਪਿੰਡ ਮੁਰਲੀਵਾਲਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ (ਅੱਜ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ)
ਮੌਤ	27 ਅਕਤੂਬਰ 1906(1906-10-27) (ਉਮਰ 33) ਟਿਹਰੀ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	ਭਾਰਤੀ
ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ	ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ, ਲਾਹੌਰ
ਪੇਸ਼ਾ	ਪ੍ਰਚਾਰ
ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ	ਵੇਦਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ

ਜੀਵਨੀ

ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦਾ ਜਨਮ 1873 ਦੀ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾਂ ਜਿਲ੍ਹੇ ਮੁਰਾਰੀਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪੰਡਤ ਹੀਰਾਨੰਦ ਗੋਸਵਾਮੀ ਦੇ ਇੱਕ ਧਰਮੀ ਬਰਾਹਮਣ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[5] ਉਸਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਮ ਤੀਰਥਰਾਮ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਅਨੇਕ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਬਦਹਾਲੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਿਡਲ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਪਿਤਾ ਨੇ ਬਾਲ-ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। 1891 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਹੌਰ ਤੋਂ ਬੀਏ ਪਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਂਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰਿਹਾ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਸਨੂੰ 90 ਰੁਪਏ ਮਾਸਿਕ ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਫਿਰ ਹਿਸਾਬ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ਐਮਏ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹਿਸਾਬ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਨਿਰਧਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਦੇ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਦਾ ਸੀ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨ ਸੁਣਨ ਦਾ ਅਤੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਸਭਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਅਦਵੈਤ ਵੇਦਾਂਤ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ 1899 ਵਿੱਚ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਉਹ ਘਰ-ਪਰਵਾਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸਨਿਆਸੀ ਬਣ ਗਿਆ।^[6]

"ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸ ਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਛੂਹਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਘੁੰਮਿਆ।"^[7] ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਟੀਹਰੀ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕੀਰਤੀਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਉਹ 1902 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਸਾਲ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ "ਵਿਹਾਰਕ ਵੇਦਾਂਤ" ਦੇ ਆਪਣੇ ਦਰਸ਼ਨ 'ਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਬਿਤਾਏ।[4] ਉਹ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ "ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ - ਨਹੀਂ, ਇਹ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਵਾਰ ਕਰਨ ਵਰਗਾ ਹੈ।"^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]} ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਕਈ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।^[8]

ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤੀਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਭਿਆਸ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਉਮੈ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

ਹਾਲਾਂਕਿ 1904 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ 'ਤੇ, ਵੱਡੇ ਦਰਸ਼ਕ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਉਹ 1906 ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਤਲਹਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਹਾਰਕ ਵੇਦਾਂਤ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਤੀਰਥ ਦੀ ਮੌਤ 17 ਅਕਤੂਬਰ 1906 (ਦੀਪਾਵਲੀ ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ 1963) ਨੂੰ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਕਿਤਾਬ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਮਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।

ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਸ਼ਿਵ ਆਰ. ਝਾਵਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ, ਬਿਲਡਿੰਗ ਏ ਨੋਬਲ ਵਰਲਡ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।^[9] ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਨੇ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਸੀ: "ਜਪਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੀਨ ਉੱਠੇਗਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੇਗਾ। ਚੀਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੂਰਜ ਫਿਰ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਏਗਾ।"

ਵਿਰਾਸਤ

Rama Tirtha on a 1966 stamp of India

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਲੇਖ "ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿਪੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ" ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੁਆਰਾ ਪਾਏ ਗਏ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਤੀਰਥ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੀਰਥ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।^[10]

ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪੰਡਿਤ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ ਨੇ ਯੁਵਾ ਸੰਨਿਆਸੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਚੇਲਿਆਂ, ਐਸ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਾਰਾਇਣ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਜੀਵਨੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ "ਦ ਸਟੋਰੀ ਆਫ਼ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ: ਦ ਪੋਇਟ ਮੋਨਕ ਆਫ਼ ਦ ਪੰਜਾਬ"^[11] 1924 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ। ਨਾਰਾਇਣ ਸਵਾਮੀ ਦਾ ਬਿਨਾਂ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ ਬਿਰਤਾਂਤ 1935 ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੀਆਂ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਰੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1955 ਵਿੱਚ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਐਚ ਪੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੁਆਰਾ 'ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ' ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[12]

ਪਰਮਹੰਸ ਯੋਗਾਨੰਦ ਨੇ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਬੰਗਾਲੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ:^[13] ਇੱਕ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ "ਮਾਰਚਿੰਗ ਲਾਈਟ" ਸੀ, ਯੋਗਾਨੰਦ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਕੋਸਮਿਕ ਚੈਂਟਸ ਵਿੱਚ "ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦਾ ਗੀਤ" ਵਜੋਂ ਛਪਿਆ।^[14]

ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਦਾ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀ ਯੋਗਦਾਨ

ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਮਿਸ਼ਨ ਆਸ਼ਰਮ ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੋਟਲ ਗਾਓਂ ਰਾਜਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੈਂਪਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜੋ ਕਿ ਨਵੀਂ ਟੀਹਰੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਥੌਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਨੂੰ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਪਰਿਸਰ (SRTC) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਐਚ. ਡਬਲਿਯੂ. ਐਲ. ਪੁੰਜਾ ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਦਵੈਤ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਪੜਪੋਤਾ ਹੇਮੰਤ ਗੋਸਵਾਮੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ।