ਸ਼ਤਰੂਘਣ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦਾ ਚੌਥਾ (ਮਤਰੇਆ) ਭਰਾ ਸੀ। ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਦਾ ਅਰਥ: "ਦੁਸ਼ਮਨ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ" ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਿਪੁਦਮਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਧੂਪੁਰੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਸ਼ਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਠਵੇਂ ਅੰਸ਼ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੇ ਵਲੋਂ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਲਵਣ ਨਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਰਾਖਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਸੀ।[1]
ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਲਕਸ਼ਮਣ ਵਰਗਾ ਹੀ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਕਸ਼ਮਣ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਮ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਭਰਤ ਦਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਹੈ।[2] ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਸਹਸ੍ਰਨਾਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ 412ਵੇਂ ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[3]
Remove ads
ਵਿਉਂਤਪਤੀ
ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਨਾਮ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਤਰੂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਦੁਸ਼ਮਣ' ਅਤੇ ਘਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਮਾਰਨਾ'। ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ'।[4]
ਦੰਤਕਥਾ
ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ
ਅਯੁੱਧਿਆ ਦੇ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪਤਨੀਆਂ: ਕੌਸ਼ਲਿਆ, ਕੈਕੇਈ ਅਤੇ ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਸੰ। ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਲਕਸ਼ਮਣ ਦਾ ਜਨਮ ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਮ ਅਤੇ ਭਰਤ ਦਾ ਜਨਮ ਕੌਸਲਿਆ ਅਤੇ ਕੈਕੇਈ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ਼ਰੂਤਕਿਰਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ
ਚਾਰ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ
ਰਾਮ ਦੇ ਸੀਤਾ ਦੇ ਸਵੈਯੰਵਰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਤੈਅ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਮਿਥਿਲਾ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਉਰਮਿਲਾ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਰਤ ਅਤੇ ਮਾਂਡਵੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਹ ਹੋਣਾ ਸੀ।[5][6] ਫਿਰ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਨੇ ਭਰਤ ਨੂੰ ਮਾਂਡਵੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਨਾਲ ਸ਼ਰੂਤਕਿਰਤੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਉਰਮਿਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਚਾਰਾਂ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਚਾਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਠਜੋੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਇਆ।[7] ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਅਤੇ ਸ਼ਰੂਤਕਿਰਤੀ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਸੁਬਾਹੂ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਘਾਟੀ ਸਨ।[[8]
ਰਾਮ ਦਾ ਬਨਵਾਸ
ਜਦੋਂ ਰਾਮ ਨੂੰ ਬਨਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਨੇ ਕੈਕੇਈ ਦੀ ਬੁੱਢੀ ਦਾਈ ਮੰਥਰਾ (ਜੋ ਰਾਣੀ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਰਾਮ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ) ਨੂੰ ਘਸੀਟ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਭਰਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਮ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਭਰਤ ਰਾਮ ਕੋਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਰਾਮ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਰਤ ਨੇ ਅਯੁੱਧਿਆ 'ਤੇ ਨੰਦੀਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨੇਤਾ ਸੀ, ਧਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਰਤ ਰਾਮ ਦੇ ਬਨਵਾਸ ਦੌਰਾਨ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਰਾਜਾ ਨਿਯੁਕਤ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਮ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਤੋਂ ਰਾਮ, ਲਕਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਭਰਤ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਤਰੂਘਨ ਤਿੰਨ ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਦਿਲਾਸਾ ਸੀ।[9]
ਮੰਥਰਾ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁੱਸਾ
ਰਾਮ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਥਰਾ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੈਕੇਈ ਦੁਆਰਾ ਮਹਿੰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਮਹਿਲ ਦੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸੌਤੇਲਾ ਭਰਾ ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਉਸ ਕੋਲ ਆ ਖੜ੍ਹੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਰਾਮ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਕੈਕੇਈ ਨੇ ਭਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਪਾਪ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਰਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਭਰਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੈਕੇਈ ਮੰਥਰਾ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।[10]
ਮੌਤ
ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਮਧੂਪੁਰਾ ਅਤੇ ਵਿਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸੁਬਾਹੂ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਘਾਟੀ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ। [17][18] ਰਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਅਵਤਾਰ ਨੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ 11,000 ਸਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਰਾਜ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਸੱਚੇ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਤੁਰ ਪਏ, ਭਰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਵੀ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ।[11]
Remove ads
ਮੁਲਾਂਕਣ
ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਚੌਥੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਭਰਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਭਰਤ ਨੇ ਨੰਦੀਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ, ਉਹ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਰਾਜ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਤਰੂਘਣ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਤਿੰਨੋਂ ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵੀ ਕੀਤੀ।[12]
ਹਵਾਲੇ
Further reading
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads