ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ

ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ (ਪੰਜਾਬੀ: ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿਦਿਆ ) ਇੱਕ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗੀ ਕਲਾ ਹੈ ਜੋ "ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ" ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[1][2]

ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੱਦਿਆ

ਹੋਰ ਨਾਮ	ਸਨਾਤਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਦਿਆ
ਟੀਚਾ	ਸਟਰਾਈਕ
ਸਖ਼ਤੀ	ਪੂਰਾ-ਸੰਪਰਕ ਖੇਡ, ਅਰਧ-ਸੰਪਰਕ, ਲਾਈਟ-ਸੰਪਰਕ
ਮੂਲ ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਭਿਆਸੀ	ਨਿਦਰ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ (ਅਸਲ ਨਾਮ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ)

ਇਤਿਹਾਸ

ਲੜਾਈ ਦੀ ਕਲਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[3] 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਬੀਲੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਖਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ।^[4] ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਲਾ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਦੀ ਪਿਤਾਮਾ ਹੈ।

ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਵੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।^[5]

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਆਧਾਰ ਪੰਜ-ਪੜਾਅ ਵਾਲੀ ਲਹਿਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ; ਉਸ ਦੇ ਫਲੈਂਕ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਝਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ, ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਪੋਜੀਸ਼ਨ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ। ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਲੜਾਈ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰਾਂ, ਡੰਡੇ, ਲਾਠੀਆਂ, ਬਰਛੇ, ਖੰਜਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਿਹੱਥੇ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲੜਾਈ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।^[6]

ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ

ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਕਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਲੜਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਤੰਦਰੁਸਤੀ, ਲਚਕਤਾ ਜਾਂ ਤਾਕਤ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।^[7][8]