Animal
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Animal (òf bestia) ta organismonan multiselular y Eukarya ku ta pertenesé na e reino biológiko, animalia. Ku algun eksepshon, animal ta konsumí material orgániko, ta hala rosea di zürstòf, ta poseé sèlnan muskular (miosito) ku ta permití moveshon, ta reprodusí seksualmente, i ta desaroyá for di un bola hòl di sèlnan yamá blastula durante e desaroyo di èmbrio. Animalnan ta forma un klado (rama), loke ta nifiká ku nan ta desendiente di un solo antepasado komun.
Mas ku 1,5 mion espesie di animal bibu a wòrdu deskribí. Di esakinan, aproksimadamente 1,05 mion ta insekto, 85.000 mollusca i mas o ménos 65.000 ta vertebrado (animal ku kolòm vértebral). Sientífikonan ta kalkulá ku por tin te ku 7,7 mion espesie di animal rònt mundu. Animalnan ta varia den tamañonan mikroskópiko di 8,5 mikrometer pa 33,6 meter. Animalnan ta okupá diverso niche ekológiko i ta interkambiá ku otro i nan ambiente na maneranan kompleho (ekosistema), formando siklonan alimentisio. E estudio sientífiko di bestia ta konosí komo zoologia, miéntras ku e estudio di komportashon di bestia ta etologia.
E reino animal ta dividí den sinku klado prinsipal: Porifera, Ctenophora, Placozoa, Cnidaria i Bilateria. Mayoria di espesie di animal moderno ta pertenese na Bilateria, un klado karakterisa pa simetria bilateral i un region di kabes distinto (sefalisashon). Animalnan ta apresé pa promé biaha den e registro fosil durante e periodo lat kriogéniko, ku diversifikashon signifikante den e siguiente periodo Ediakarano durante loke ta konosí komo e eksploshon di Avalon. Mayoria tronkon (of filo) di animal moderno a surgi pa promé biaha komo organismonan marino durante e eksploshon kambriano alrededor di 539 mion aña pasa (Ma). Análisisnan genétiko a identifká 6.331 grupo di gen komun pa tur animal bibu, loke ta sugerí un antepasado komun ku a biba mas o ménos 650 Ma durante e periodo kriogéniko.
Histórikamente, Aristóteles a klasifiká animalnan komo esnan "ku sanger" i "sin sanger". Na 1758, Carl Linnaeus a introdusí e promé klasifikashon biológiko formal den Systema Naturae. Jean-Baptiste Lamarck a ekspandé esaki na 14 tronkon (of filo) pa 1809. Na 1874, Ernst Haeckel a dividí e reino den Metazoa multiselular (awor sinónimo na Animalia) i e Protozoa di sèl singular, ku no ta wòrdu konsiderá animal mas. Taksonomia moderno ta dependé di filogenétika molekular pa aklará relashonan evolushona entre taxa animal.
Hende a dependé riba bestia pa kuminda (karni, webu, lechi), material (kueru, lana), kompañerismo (bestia di kas), i obrero. Kachó, e promé especianan domestiká, a sirbi den yagmentu, vigilansia i guera, meskos ku kabai, palomba, i paranan di presa. Ta yag otro bestianan pa deporte òf komersio. Fuera di utilidat, bestianan tin nifikashon kultural, aparesé den arte di kuebe prehistóriko i tótemnan religioso, i ta hunga un ròl den mitologia, literatura, heráldika, polítika, i deporte.
Remove ads
Nomber
E nòmber Animalia, introdusí pa Linnaeus, ta derivá for di e palabra latin animalis, ku ta nifiká 'rosea' òf 'spiritu'. Den biologia moderno, e reino animal tambe ta wòrdu referí na dje ku e nòmber sientífiko: Metazoa. Den idioma diario tin un distinshon entre hende i bestia. E artíkulo aki ta mantene e nifikashon sientífiko.
Karakterístika
Animalnan ta kompartí vários karakterístika ku otro organismonan bibu. Meskos ku mata i beskein, animal ta eukarya, multiselular i aerobik. Sinembargo, kontrali na mata i alga, ku ta produsí nan propio alimento (autotrófiko) door di fotosíntesis, animal ta heterotrófiko, nan no por sintetisá nan propio alimento i mester ingerí material orgániko, ku nan ta digerí internamente. E karakterístika aki tambe ta wòrdu kompartí ku beskein.
Karakterístikanan Struktural
Animalnan ta poseé vários karakterístika struktural ku ta distinguí nan for di otro formanan di bida. (1) Nan sèlnan ta rondoná pa un material di sosten spesial yamá e matris ekstraselular, trahá prinsipalmente di kolagen i glikoproteinanan elástiko. (2) Motilidat, e abilidat pa move spontáneamente den sierto etapa denter e siklo di bida. (3) Un fase distinto durante desaroyo di èmbrio.

Den mayoria di bestia, e kurpa ta kontené un kamber digestivo interno. E kamber aki tipikamente tin sea un apertura singular den gruponan mas simpel (Ctenophora, Cnidaria, i bichi plat) òf dos apertura (un boka i un ano) den mayoria bilateria.
Desaroyo
Desaroyo di animal ta wòrdu regulá pa gennan Hox, ku ta kontrolá e tempu i alokashon di formashon di struktura di kurpa, manera segmento i ekstremidatnan.
Durante desaroyo, e matris ekstraselular ta proveé un kuadro fleksibel ku ta permití sèlnan move i organisá den tehido i órganonan spesialisá. E mobilidat aki ta sostené e formashon di strukturanan di kurpa kompleho i ta permití diferensiashon di sèl. Den algun grupo, e matris ta kalsifiká pa forma strukturanan manera eksoskèlet òf wesu.
Reprodukshon

Kasi tur animal ta reprodusí pa medio di reprodukshon seksual. Nan ta traha sèlnan spesialisá ku yamá gameet pa medio di un proseso ku yamá meiosis. Esakinan ta inkluí e spermatozoa mas chikitu i mobil, i e ova mas grandi i inmóbil. Fertilisashon ta resultá den un zigota, ku ta pasa dor di mitosis pa forma un blastula. Den algun bestia, manera spòns, e blastula ta bira un larva liber ku ta establesé i krese den un organismo.
Kopulashon ripití ku individuo di mesun kabuya di trankera (insesto) ta kondusí na un depreshon di endokrusamentu, ya ku karakterístika resesivo dañino ta bira mas koun denter e poblashon.
Algun bestia tambe ta kapasitá di reprodukshon aseksual, resultando den desendientenan ku ta klonnan genétiko di e mayor.
Remove ads
Diversidat
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads