Łuk Wignacourta

Łuk Wignacourta znany jako Brama Fleur-De-Lys (malt. L-Arkata ta' Wignacourt magħrufa bħala l-Bieb ta' Fleur-De-Lys, ang. The Wignacourt Arch known as the Fleur-De-Lys Gate) – ozdobna brama w formie łuku, stojąca na granicy pomiędzy Fleur-de-Lys (przedmieście Birkirkary) i Santa Venera na Malcie. Łuk oryginalnie zbudowano w latach 1610-1615 jako część akweduktu Wignacourta. Pomiędzy kwietniem 1943 roku a lutym 1944 roku, łuk uległ zniszczeniu, a następnie przeprowadzono jego rozbiórkę. W 2015 roku łuk został zrekonstruowany, zaś odsłonięcie budowli miało miejsce 28 kwietnia 2016 roku.

Łuk Wignacourta

L-Arkata ta' Wignacourt

Łuk widziany od strony Santa Venera
Państwo	Malta
Miejscowość	Fleur-de-Lys (Birkirkara) i Santa Venera
Typ budynku	Ozdobny łuk
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Bontadino de Bontadini
Rozpoczęcie budowy	1610
Ukończenie budowy	1615
Zniszczono	1943–1944
Odbudowano	2015
Położenie na mapie Malty Łuk Wignacourta
Położenie na mapie Morza Śródziemnego Łuk Wignacourta
35°53′24,0″N 14°28′22,5″E

Oryginalny łuk

Akwedukt Wignacourta zbudowany został pomiędzy 1610 a 1615 rokiem, aby dostarczać wodę ze źródeł w Dingli i Rabacie do maltańskiej stolicy Valletty. Nazwany został na cześć Alofa de Wignacourta, Wielkiego Mistrza Zakonu św. Jana, który częściowo sfinansował jego budowę^[1].

Łuk widziany od strony Birkirkary

Wodociąg prowadzony był podziemnymi rurami oraz, w miejscach obniżenia poziomu gruntu, szeregiem kamiennych łuków. Aby upamiętnić budowę akweduktu, w miejscu, gdzie przecinał on drogę prowadzącą z Mdiny do Valletty, zbudowano ozdobną bramę. Barokowa^[2] brama miała duże przejście w środku, i mniejsze po każdej stronie. Ozdobiona była trzema fleur-de-lis, motywem z herbu Wignacourta, oraz dwoma marmurowymi płytami z łacińskimi inskrypcjami. Na płycie od strony Santa Venera czytamy^[3][1]:

Dwie płyty pamiątkowe na rekonstrukcji łuku

HAC VALLETTA TENUS FUNCTUM JACUISSE CADAVER
VISA EST NUNC LATICIS SPIRITUS INTUS ALIT
INCUBUIT PRIMUS OLIM CEU SPIRITUS UNDIS
SPIRITUS ENIXA SIC MODO FERTUR ACQUA

(co znaczy: Do tej pory Valletta leżała jak trup. Dziś duch wody przywrócił jej życie. Pierwotny duch unosił się w wodzie. Teraz dostarczono do niej wodę i duch ten pojawił się ponownie.)^{[uwaga 1]}

Na płycie od strony Birkirkary czytamy^[1]:

FRI. ALOPHIO DE WIGNACOURT
MAGNO MAGISTRO
VALLETTAM URBEM
ET ARCEM DULCISSIMIS AQUIS
VIVIFICANTI AETERNA SALUS
REN. IN 1739

(co znaczy: Fra Alof de Wignacourt, Wielki Mistrz. Miasto Valletta i Cytadela, najsłodsze wody ożywiają wieczne zbawienie. Odnowiono w 1739.)

Herb Alofa de Wignacourt na zrekonstruowanym łuku

Okolica wokół łuku utrzymała charakter wiejski aż do początków XX wieku. W latach 1905–1929 koło łuku biegła linia tramwajowa^[4]. Po II wojnie światowej w okolicy tej powstało przedmieście Fleur-de-Lys, nazwę swą wzięło od heraldycznego symbolu na bramie^[3].

Zniszczenie

18 kwietnia 1943 roku^[5] w nocy, ciężarówka Royal Air Force, zmierzająca nieoświetloną drogą w kierunku lotniska polowego w Ta’ Qali, uderzyła w łuk, poważnie uszkadzając go od strony Santa Venera^[6]. Dwa miesiące później, pod nadzorem Public Works Department, centralny łuk został rozebrany przez personel wojskowy. Brama została kompletnie zburzona 12 lutego 1944 roku, kiedy ciężarówka Royal Army Service Corps uderzyła w pozostałe części budowli^[5]. Kamienne szczątki były przypuszczalnie przechowywane przez Brytyjczyków, ale podobnie jak w przypadku innych zabytków, nigdy nie zostały odzyskane przez Maltańczyków. Do dziś nie wiadomo co się z nimi stało^[6]. Udało się jedynie odzyskać obie tablice pamiątkowe z łuku^[7].

Na miejscu bramy zbudowane zostało później rondo z fontanną^[8]. Aby poszerzyć drogę i zrobić miejsce pod rondo zburzonych zostało kilka przęseł akweduktu^[4].

Rekonstrukcja

Rekonstrukcja bramy: sierpień (góra) i listopad 2015 (dół)

Zachowane przęsła akweduktu Wignacourta zostały odnowione w latach 2004–2005. Prezes Bank of Valletta, którego główna siedziba znajduje się w pobliżu łuku, obiecał zrealizować jego odbudowę, lecz ostatecznie nie zostały podjęte w związku z tym żadne działania^[8][6].

W roku 2012 Komitet Administracyjny Fleur-de-Lys oraz Birkirkara Local Council obwieściły, że planują odbudowę łuku w oryginalnej wielkości^[7]. Pierwotnie policja(inne języki) sprzeciwiła się projektowi wierząc, że może to stanowić zagrożenie dla ruchu drogowego, lecz porównano sytuację przy innych monumentalnych bramach i łukach na Malcie, jak np. Porte des Bombes^[6]. W październiku tego samego roku plany zostały w końcu zatwierdzone przez Malta Environment and Planning Authority^[9], lecz zawieszono ich wykonanie z powodu nierozstrzygniętego przetargu^[10]. W kwietniu 2013 roku projekt został przekazany do wykonania firmie Vaults Ltd, zamiast V&C Contractors, która pierwotnie wygrała przetarg^[11]. Koszty odbudowy łuku wyniosły w sumie 280 000 euro, z czego 100 000 euro zostało przekazane przez Bank of Valletta 40 000 euro zostało wzięte z Good Causes Fund, zaś pozostałe 140 000 euro zapłacił Birkirkara Local Council^[12].

Kiedy zakończono przygotowania do odbudowy łuku, pomiędzy lokalną radą w Birkirkara a taką samą w Santa Venera wywiązała się dyskusja, jak nazwać budowlę. Propozycją pierwszej była nazwa Fleur-de-Lys Gate (Brama Fleur-de-Lys), kiedy ta ostatnia sugerowała użycie nazwy Wignacourt Arch (Łuk Wignacourta). We wrześniu roku 2013 rada z Santa Venera pozwała radę z Birkirkara do sądu i oskarżyła ją o powodowanie „historycznej szkody” przez nazywanie bramy niewłaściwą nazwą^[13]. W sierpniu 2014 roku obie rady zgodziły się na używanie nazwy The Wignacourt Arch known as the Fleur-de-Lys Gate (Łuk Wignacourta znany jako Brama Fleur-de-Lys)^[14].

Prace budowlane rozpoczęto 1 sierpnia 2014 roku^[11], lecz wkrótce wstrzymano je w związku z odkopaniem części oryginalnych fundamentów łuku^[14]. Rekonstrukcję wznowiono w styczniu 2015 roku^[12], a zakończono je przed końcem listopada tego roku^[15]. Kilka ostatecznych prac wykonano w lutym 2016 roku, m.in. umieszczono dwie marmurowe tablice pamiątkowe. Odsłonięcie łuku przez premiera Josepha Muscata oraz burmistrza Birkirkary Joanne Debono Grech nastąpiło 28 kwietnia 2016 roku^[16].

Tablica upamiętniająca rekonstrukcję

Aby upamiętnić rekonstrukcję łuku zainstalowano na nim herb Birkirkary oraz tablicę z poniższą inskrypcją:

IL-KUNSILL LOKALI
TA' BIRKIRKARA

IL-PRIM MINISTRU
JOSEPH MUSCAT,
FLIMKIEN MAS-SINDKU, IS-SINJURA
JOANNE DEBONO GRECH,
INAWGURAW DIN L-ARKATA TA'
WIGNACOURT MAGĦRUFA
BĦALA L-BIEB TA' FLEUR DE LYS

ILLUM 28 TA' APRIL 2016

(co znaczy: Samorząd Lokalny Birkirkara. Premier Joseph Muscat, razem z burmistrzem, Panią Joanne Debono Grech, zainaugurował Łuk Wignacourta znany jako Brama Fleur-De-Lys, dzisiaj 28 kwietnia 2016)

Wydania okolicznościowe

W roku 2015, aby upamiętnić 400-lecie akweduktu Wignacourta, Central Bank of Malta wyemitował srebrną monetę o wartości 10 euro, a MaltaPost wydała serię dwóch znaczków. Łuk Wignacourta przedstawiony jest na monecie oraz na jednym ze znaczków^[17][18].

Uwagi

1. Wygląda na to, że oryginalna inskrypcja zawierała również następującą linijkę^[1]:

   BONTADINO DE BONTADINIS, BONON AQUÆ DUCTORE MDCXV.
   (co znaczy: Bontadino de Bontadini z Bolonii jest tym, który doprowadził wody 1615.)

   Te słowa nie występują na inskrypcji, umieszczonej na odbudowanym łuku.

Przypisy

1. The Water Supply of the Maltese Islands. „Archivum Melitense”. VII (1), s. 6–7, 1922. Malta Historical and Scientific Society. [zarchiwizowane z adresu 2017-08-13]. (ang.).
2. Green light for Wignacourt Arch. [w:] TVM [on-line]. 2012-10-23. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-02)]. (ang.).
3. Fleur-de-Lys. Fleur-de-Lys Administrative Committee, 2012-11-18. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-06)]. (ang.).
4. John Scerri: Arkata - Wignacout Fleur-De-Lys - Archway. malta-canada.blogspot.com, 2012-03-13. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-16)]. (ang.).
5. Antoine Attard: The Fleur-de-Lys Arch. [w:] Times of Malta [on-line]. 2013-10-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-02)]. (ang.).
6. History Repeats itself: aqueduct damaged in mysterious accident. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2007-08-26. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-16)]. (ang.).
7. Fleur-de-Lys arch to be rebuilt. [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-04-09. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-04)]. (ang.).
8. Mario Falzon: Wignacourt aqueduct replica. [w:] Times of Malta [on-line]. 2005-09-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-13)]. (ang.).
9. Green light for Fleur-de-Lys arch rebuilding. [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-10-23. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-27)]. (ang.).
10. Sarah Carabott: Replica Wignacourt Arch delayed by tender appeal. [w:] Times of Malta [on-line]. 2013-02-16. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-02)]. (ang.).
11. Kim Dalli: Reconstruction work starts on the ‘arch with no name’. [w:] Times of Malta [on-line]. 2014-08-01. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-02)]. (ang.).
12. Victor Vella: Se jitkompla x-xogħol fuq l-Arkata ta' Wignacourt. [w:] iNews Malta [on-line]. 2015-01-03. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-06)]. (malt.).
13. Ivan Camilleri: Councils clash over name of replica arch. [w:] Times of Malta [on-line]. 2013-09-22. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)]. (ang.).
14. Kim Dalli: Arch-rivals finally reach agreement over the name. [w:] Times of Malta [on-line]. 2014-08-20. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-02)]. (ang.).
15. Wignacourt Arch, known as Fleur-de-Lys Gate, rebuilt. [w:] TVM [on-line]. 2015-11-25. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-01)]. (ang.).
16. Celebrating the reconstruction of Wignacourt’s Fleur-de-Lys Arch. [w:] Times of Malta [on-line]. 2016-04-27. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-28)]. (ang.).
17. 400th Anniversary of the Wignacourt Aqueduct. Central Bank of Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-02)]. (ang.).
18. Philatelic Postage Stamp issue – Aqueducts. MaltaPost, 2015-04-14. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-08)]. (ang.).